Ci, którzy mieli okazję trzymać w dłoni nieregularne, jakby poszarpane i podziurawione bryłki tektytu, z pewnością przyznają, że prezentuje się on niezwykle tajemniczo. Taka też jest historia i pochodzenie tektytu, który, ściśle rzecz ujmując, wcale nie jest minerałem, jak mogłoby się wydawać. Czym więc są tektyty, jakimi cechami się charakteryzują i jakie skrywają tajemnice?

Co to są tektyty? Czy tektyt to kamień?

Na początek jeszcze raz przyjrzyjmy się dokładnie tektytowi – już na pierwszy rzut oka różni się on od wszystkich znanych nam minerałów. Jego kształt jest zwykle nieregularny, a powierzchnia pokryta dziurkami, pęcherzykami i bruzdami. Charakterystyczne dla tektytu jest to, że ma on postać amorficzną, a więc bezpostaciową – nie tworzy kryształów, ponieważ jest szkliwem, a swoją formą przypomina nieco zastygłą ciecz. Tektyty są kruche, o muszlowym przełamie oraz szklistym połysku, najczęściej nieprzezroczyste. Ich twardość to 5,5 w skali Mohsa.

Grudki tektytu mogą przybierać najróżniejsze kształty: kuliste, guzkowate, mające formę kropli, maczug lub dysków. Ich wielkość także znacznie się waha – najmniejsze, mierzone w milimetrach, nazywa się mikrotektytami, większe okazy mierzą zwykle od kilku do kilkunastu centymetrów. Kamień ten ma barwę czarną, czarnobrązową, brązowozieloną, zielonożółtą, bywa też bezbarwny.

Ale czym właściwie jest tektyt? Otóż jest to szkliwo bogate w krzemionkę, które może zawierać także wtrącenia wapnia, magnezu, żelaza czy manganu. Charakterystyczna jest dla niego obecność lechatelierytu, nierzadko zdarzają się też inkluzje mineralne, np. ziaren apatytu, kwarcu czy cyrkonu. Chociaż częste są inkluzje o charakterze stałym, gazowym lub ciekłym, typowy dla tektytu jest całkowity brak wody w jego składzie. Odróżnia go to od obsydianu, który wykazuje znaczne podobieństwo fizyczne do tektytu i także jest rodzajem szkliwa, jednak o innym pochodzeniu (jest szkliwem wulkanicznym, powstałym w wyniku stygnięcia lawy).

Więcej na temat tego, czym to jest obsydian i co go charakteryzuje przeczytasz we wpisie Obsydian – naturalne szkło wulkaniczne

Skąd wziął się tektyt? Co ma wspólnego tektyt i meteoryt?

A jakie jest pochodzenie tektytu? Przez długi czas było to zagadką dla naukowców, którzy wysuwali na ten temat przeróżne hipotezy. Podejrzewano, że tektyt może być produktem wulkanicznym, ale wielu posądzało go też o pozaziemskie pochodzenie, twierdząc, że tektyty są fragmentami meteorytów (lub nawet – że pochodzą z Księżyca). 
I po części to prawda: można powiedzieć, że tektyt w pewnym sensie jest “dzieckiem kosmosu”, ponieważ uważa się, że jego powstanie rzeczywiście związane jest z meteorytami. Efektem ich uderzenia o ziemię było bowiem (spowodowane wysoką temperaturą) stopienie się ziemskich skał, a ich zastygające odpryski w formie szkliwa, rozrzucone poza obręb krateru uderzeniowego, to właśnie tektyt.

W związku z tym w odniesieniu do miejsca występowania tektytu używa się często określenia “pole spadku” i opisuje w ten sposób obszar z którego on pochodzi. Występujące w poszczególnych miejscach tektyty, zazwyczaj związane z konkretnym kraterem powstałym po uderzeniu meteorytu, charakteryzują się też odrębnymi cechami, mają nieco inny skład (współczesne badania umożliwiają stwierdzenie na jego podstawie, z jakiego rodzaju pierwotnych skał powstał tektyt) oraz kształt, a także własne nazwy, związane z miejscem pochodzenia (a znajdowane są zarówno na lądach, jak i przy oceanicznych dnach). I tak wyróżnia się:

• Tektyty z regionu Australazji (obszar obejmujący tereny Australii oraz Półwyspu Indochińskiego i kraje takie jak Tajlandia, Laos, Wietnam, Kambodża, południowe Chiny, a także Filipiny, Malezję oraz Indonezję); ocenia się, ze jest to najmłodsze pole spadku, powstałe 790 tysięcy lat temu, a także największe – możliwe, że jego obszar to nawet 30% powierzchni Ziemi. Co ciekawe, do tej pory nie powiązano go z żadnym konkretnym kraterem. Pochodzące z tego obszaru tektyty to: australity (często o nie spotykanym nigdzie indziej charakterystycznym kształcie guzika), indochinity (tutaj szczególnie oryginalne są tektyty Muong Nong) oraz filipinity, zwane też rizalitami;
• Tektyty europejskie: ich powstanie związane jest z uderzeniem planetoidy w Ziemię na terenie południowej części Niemiec (Nördlinger Ries), które miało miejsce około 14,5 miliona lat temu; pochodzące przede wszystkim z obszaru południowych Czech i Moraw (choć występują także w Polsce!) odpryski to słynne mołdawity – charakterystyczne i bardzo ciekawe zielone kamienie, którym poświęciliśmy już osobny wpis: Mołdawit – dziecko kosmosu;

• Tektyty północnoamerykańskie: wiąże się je z kraterem w Zatoce Chesapeake, leżącej u wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych. Wiek występujących w stanie Georgia oraz w Teksasie bediazytów i georgiaitów szacowany jest na 34 miliony lat;
• Tektyty z Wybrzeża Kości Słoniowej, czyli iwority: uderzenie meteorytu, dzięki którym powstał około 1 miliona lat temu ten typ tektytu, było też przyczyną powstania największego w Ghanie naturalnego jeziora, Bosumtwi;
• Tektyty północnoafrykańskie: szkliwo Pustyni Libijskiej nie zawsze uznawane jest za tektyt, lecz niektóre źródła tak właśnie je traktują; miejscem jego pochodzenia jest Wielkie Morze Piasku, pustynia leżąca na obszarze Libii oraz Egiptu.

Biżuteria z tektytem

Z tektytu w różnych regionach świata od niepamiętnych czasów wykonywane były narzędzia oraz różnego typu ozdoby, wierzono także, że przynosi szczęście – o magicznych mocach tektytu przekonani byli na przykład Aborygeni. Pierwsze pisemne wzmianki o tektycie pochodzą z X-wiecznych Chin, natomiast obecna nazwa skały, nawiązująca do greckiego słowa tektos, czyli “stopiony”, została po raz pierwszy użyta w odniesieniu do tektytu przez austriackiego geologa, Eduarda Suessa, na początku XX wieku. 

Biżuteria powstała z tektytu zawsze była czymś niezwykłym: znalezione w grobie Tutanchamona pektorał z wykonanym ze szkliwa Pustyni Libijskiej skarabeuszem czy osadzane w królewskich klejnotach mołdawity to świadectwo tego, że na przestrzeni wieków kamień ten cieszył się należnym mu poważaniem.
 Tak jest i teraz: nieregularne formy oprawione w srebro kuszą swoim oryginalnym, surowym charakterem, a zawarta w nich tajemnica szczególnego pochodzenia tektytu czyni biżuterię z jego udziałem szczególnie wartą posiadania.

Ze względu na ograniczoną ilość tektytu na rynku, nie jest łatwo o pozyskanie materiału, z którego artyści mogą wytwarzać biżuterię. Obejrzyj okazy tektytu które aktualnie posiadamy w naszym sklepie.

Miłej lektury,
Ewa