Piryt – powszechny i atrakcyjny minerał

Piryt (ang. Pyrite) to bardzo pospolity w skorupie ziemskiej minerał siarczkowy, występujący w najbardziej różnorodnych środowiskach geologicznych. Jego nazwa pochodzi od greckiego słowa pyr – ogień i nawiązuje do właściwości iskrzenia (piryt iskrzy po uderzeniu w niego innym minerałem albo metalem), stąd przez ludzi pierwotnych używany był do rozpalania ognia.

Piryt to siarczek żelaza FeS₂, w 46,67% złożony z żelaza i 53,33% siarki. Tworzy dobrze wykształcone regularne kryształy w formie sześcianów, ośmiościanów i dwunastościanów pięciokątnych (zwanych Pirytoedrem),  spotyka się też kryształy zbliźniaczone, czyli dwa przenikające się Pirytoedry (zwane dwojakami krzyża żelaznego). Piryt ma barwę jasnomosiężnożółtą z pstrymi nalotami, czasem z rdzawymi plamami, które są efektem wietrzenia. Ma połysk metaliczny i jest kamieniem nieprzezroczystym. Jest kruchy i dość twardy, w skali Mohsa ma wskaźnik 6-6,5, nie wykazuje właściwości magnetycznych, rysa pirytu jest brunatna do zielonoczarnej.

Dolary Pirytowe (Słońce Pirytowe)

Piryt złocisty

Piryt tworzy czasem promieniste skupienia tzw. słońca pirytowe albo dolary pirytowe lub kopalniane. Są to wysokiej jakości, intensywnie świecące z obu stron płaskie, regularne kryształy pirytu, wydobywane tylko w USA. W dawnych czasach Indianie używali tych „dolarów” jako środka płatniczego w wymianach handlowych. Powszechnie piryt występuje  w skałach magmowych, metamorficznych i osadowych, osadza się nawet w skorupach organizmów i węglu kamiennym i brunatnym. Kryształy pirytu potrafią osiągać naprawdę pokaźne rozmiary, znane są skupienia o masie nawet do kilku ton.

Wiele nazw Pirytu

W Niemczech Piryt żartobliwie nazywano „Hans in allen Gassen” (tłumaczenie dosłowne: Hans na każdej ulicy) co zostało trafnie spolszczone na „Jaś Wszędobylski” – przydomek nadany z uwagi na jego bardzo dużą powszechność. Popularną nazwą dla pirytu jest również „Iskrzyk” – piękna polska nazwa, którą wprowadził w 1721 roku przyrodnik Gabriel Rzączyński. Jeszcze inna nazwa to „Piryt Żelazny”, która najwcześniej pojawiła się w piśmiennictwie u Feliksa Drzewińskiego w pierwszym polskim podręczniku mineralogii w 1816. O pirycie mówi się często, że jest „Złotem Głupców”, albo „Kocim Złotem”, a to dlatego, że niewprawiony poszukiwacz złota łatwo może pomylić go z tym cennym kruszcem.

Występowanie Pirytu w Polsce i na świecie

W Polsce piryt występuje w Rudkach pod Nową Słupią, w Jaroszowcu koło Olkusza, na Dolnym Śląsku, w Górach Świętokrzyskich. Na świecie najpiękniejsze złoża pirytu występują w Peru – w rejonie górniczym Huarona, na północy  Hiszpanii, na wyspie Elba we Włoszech, a także w Meksyku, Niemczech, Rosji i Szwecji. Bogactwem pirytu szczyci się też Ameryka, gdzie można spotkać wspomniane wcześniej tzw. dolary pirytowe, występujące jedynie w stanie Illinois.

Kryształy Pirytu

Zastosowanie Pirytu

Czynniki atmosferyczne wpływają na wygląd pirytu, który z biegiem czasu w środowisku wilgotnym utlenia się i ulega oksydacji. Aby dłużej cieszyć się błyszczącym kolorem pirytu należy go przechowywać w ciemnym, suchym miejscu, najlepiej szczelnie zamkniętym. Niektóre źródła związane z litoterapią mówią, że piryt rozwiązuje problem hałaśliwych sąsiadów i pomaga na chrapanie… nie doszukałam się jednak szczegółowej instrukcji jak należy ich używać 🙂

Piryt używany jest jak materiał katodowy w bateriach litowych (marki Energizer), przez hobbystów radiowych również jako detektor w odbiornikach radiowych. Wcześniej piryt stosowano do produkcji kwasu siarkowego, obecnie stosowany do wyrobu farb mineralnych, proszków polerskich, a w jubilerstwie do tworzenia biżuterii. Przez starożytnych Greków piryt używany był do produkcji amuletów, a rdzenni Amerykanie polerowali duże kawałki pirytu i używali ich jako luster.

Czaszka wyrzeźbiona w kamieniu piryt

Biżuteria z Pirytem

W zdobnictwie piryt służył do wyrobu biżuterii markasytowej. Biżuterię wykonaną z drobnych fasetowanych cząsteczek pirytu osadzano w srebrze, była ona niezwykle modna w epoce wiktoriańskiej. Piryt jest minerałem bardzo atrakcyjnym ze względu na swoje podobieństwo do złota, stąd jest chętnie poszukiwany jako kamień kolekcjonerski i używany w jubilerstwie zarówno w postaci szlifowanych kaboszonów i regularnych kształtów jak i surowych nieoszlifowanych brył. W jubilerstwie przyjmuje zazwyczaj nazwę Złoty Piryt, nawiązującą do jego pięknego koloru. Jego miękkość sprawia, że stosuje się go do fasetowania oraz rzeźbienia w nim różnych kształtów, dzięki czemu oferta kamieni jubilerskich w sklepie Royal-Stone jest bogata w kształty. Piryt występuje w wielu innych minerałach, a do najbardziej znanego połączenia w jubilerstwie należy mariaż z lapisem lazuli, który wówczas przyjmuje nazwę Lapis Lazuli ze Złotym Pirytem.

Lapis Lazuli z Pirytem I Piryt ze rdzawym nalotem

Kształty takie jak kwiatki, róże, listki, skrzydła anioła, czaszki rzeźbione w pirycie to hity ostatnich lat. Ponadto piryt formuje się na klasyczne kształty czyli kule (gładkie i fasetowane), oponki, łezki i grube krople, kły, wrzeciona, monety itp. Płaskie kamienie pirytu popularne są w szczególności u rękodzielników tworzących w technice sutasz i beading, bo ładnie komponują się z tak często używanymi złotymi koraliki Toho i Miyuki, wygodnie się je obszywa, a całość biżuterii wygląda atrakcyjnie.

Różne kształty Pirytu

Kamienie pirytu, szczególnie te surowe formy idealnie sprawdzają się w biżuterii męskiej, najlepiej komponują się z naturalnym rzemieniem albo linką kauczukową. Drobne kulki pirytu lub oponki fantastycznie uzupełniają minimalistyczne bransoletki na gumce silikonowej, wystarczy dodać kilka sztuk pirytu aby „zaiskrzyło”. Ze względu na bogate złoża, powszechność minerału, piryt staje się coraz bardziej popularny wśród projektantów biżuterii i użytkowników, daje poczucie ekskluzywnego bogactwa za umiarkowaną cenę.

Kolczyki sutaszowe z pirytem i chwostami / Bransoletka z dyskami pirytu i kulami cytrynu

Naszyjnik supełkowany nicią z pirytem i agatami / Bransoleta pleciona z rzemienia, pirytu i kryształków

Piryt biżuteria / Autorka: KoralowoKamykowo

A Ty? Nie masz jeszcze biżuterii z pirytem? Czas to zmienić, obejrzyj naszą aktualną ofertę kamieni pirytu.

Życzę, żeby Ci zaiskrzyło Pirytem :-))

Ania Royal-Stone