Niezwykła i różnorodna kolorystyka i zadziwiające efekty optyczne to cechy, które sprawiają, że opal jest nie tylko jednym z najbardziej fascynujących kamieni szlachetnych, ale również jednym z najcenniejszych i najbardziej pożądanych przez świat kolekcjonerski oraz jubilerski. Opowiemy dzisiaj o jego rodzajach i właściwościach, które czynią go tak wyjątkowym. 

Już sama budowa nie jest typowa: opal właściwie nie jest, tak jak większość kamieni szlachetnych, minerałem, ponieważ nie wykształca kryształów – kształt, który przybiera, to substancja bezpostaciowa (amorficzna) i z tego też powodu przypisuje się go do grupy mineraloidów, do której należą także między innymi obsydian oraz bursztyn. Występuje w zbitych, gąbczastych lub ziemistych skupieniach, często tworząc konkrecje, naskorupienia oraz skupienia naciekowe. Wykształca również formy groniaste, nerkowate i kuliste. Częste są inkluzje ciekłe oraz gazowe, a także wtrącenia innych minerałów.

Opal jest krzemionką koloidalną zawierającą zazwyczaj od kilku do kilkunastu procent wody (w opalach szlachetnych jest to zwykle od 6 do 10%). Charakteryzuje go twardość 5,5-6,5 w skali Mohsa i ciężar właściwy od 1,9 do 2,3, który waha się w zależności od zawartości wody. Opal ma przełam muszlowy, nierówny lub haczykowaty oraz białą rysę. Jest bardzo kruchy. Wyróżnia się szklistym lub tłustym połyskiem, który czasem bywa również żywiczny lub perłowy. Jest przezroczysty do nieprzezroczystego.

Opalizacja

Przyjrzyjmy się teraz właściwości opalu, która czyni go jednym z najbardziej unikalnych minerałów na ziemi. To, z czego słynie ten kamień, to bardzo ciekawe zjawiska optyczne, które wykazuje, a spośród nich najbardziej charakterystyczna jest opalizacja. Ten niezwykły efekt opale zawdzięczają temu, że zbudowane są z wielu maleńkich globulek krzemionkowych, rozmieszczonych w różny sposób, oraz zawierają różnego rodzaju inkluzje. Wielokrotnie odbite od tych warstw, kuleczek i spękań białe światło rozszczepia się na składniki barwne wewnątrz kamienia, co nazywane jest interferencją. Dzięki temu właśnie na jego powierzchni możemy obserwować niesamowitą grę barw, plam i wzorów, zmieniającą się wraz kątem patrzenia oraz padania światła. Może mieć ona bardzo różne natężenie, od subtelnej poświaty po bardzo intensywne, ogniste błyski. Opal może wykazywać także inne efekty wizualne, takie jak efekt kociego oka, asteryzm czy opalescencja.

• 

• 

• 

• 

Rodzaje opali

Różnorodność efektów optycznych sprawia, że opale występują w ogromnej ilości odmian, a ich klasyfikację ułatwiają rozmaite podziały, uwzględniające:

– efekt opalizacji lub jej brak (opal szlachetny i opal zwyczajny),

– rodzaj efektów wizualnych i sposób odbijania światła ( na przykład opal gwiaździsty, iskrowy, arlekinowy, matriks, girasol, contra-luz),

– kolor (opal czarny, biały, mleczny, różowy, ognisty, niebieski, zielony, żółty, brązowy, przezroczysty, opal mszysty-dendrytowy),

– miejsce pochodzenia (na przykład opal australijski, opal peruwiański, opal etiopski, opal meksykański, opal afrykański).

Typów opali istnieje tak wiele, że nie sposób opisać ani nawet wymienić wszystkich, dlatego pokrótce scharakteryzujemy te najważniejsze.

Najbardziej istotną kwestią jest obecność opalizacji, to głównie ona decyduje o wartości opalu. Kamienie charakteryzujące się tym efektem są przezroczyste do przeświecających i nazywane są opalami szlachetnymi – są one najbardziej wartościowe i ogromnie cenione w świecie jubilerskim, gdzie wykorzystuje się je do tworzenia wyjątkowej i niezwykle drogiej biżuterii.

Opal australijski

Główne źródło pochodzenia opali szlachetnych stanowi Australia – stamtąd pochodzi ponad 90% światowego wydobycia, a kamienie tam wydobywane cechują wyjątkowo spektakularne efekty wizualne oraz niezwykła kolorystyka. Nic więc dziwnego, że Australijczycy uczyni opal swoim kamieniem narodowym. Stamtąd też pochodzi największy do tej pory znaleziony okaz opalu szlachetnego – jest to kamień nazwany „Olympic Australis”, ważący aż 17 000 karatów!

Na pierwsze źródło opali australijskich natknięto się w XIX wieku w okolicach White Cliffs w Nowej Południowej Walii, natomiast obecnie to miasto Coober Pedy przoduje w wydobyciu. Z miejscowości Andamooka pochodzą bardzo cenione opale białe (zwane też mlecznymi) oraz czarne, występuje tam także opal matriksowy, w którego przypadku fragmenty opalu są rozproszone w skale, której ciemny kolor wspaniale uwypukla barwne efekty świetlne.

Innym cenionym źródłem opali szlachetnych jest Meksyk, gdzie wydobywa się opal ognisty – odmianę o intensywnej, czerwonopomarańczowej barwie, a także opal matriksowy. Najstarsza kopalnia, Santa María del Iris w stanie Querétaro, została otwarta w Meksyku w XIX wieku, a obecnie opale wydobywa się tam w wielu regionach, między innymi we wspomnianym już Querétaro oraz Jalisco.

Inne miejsca występowania oraz wydobycia opalu szlachetnego to między innymi Etiopia, Stany Zjednoczone, Brazylia, Honduras, Rosja, Kazachstan, RPA, Indonezja, Turcja, Czechy, Słowacja i Rumunia.

• 

• 

• 

Historia opalu

Skoro jesteśmy już przy tych ostatnich krajach, należy wspomnieć, że właśnie tam zaczyna się historia wydobycia szlachetnych odmian tego kamienia: z ziem należących dzisiaj do Rumunii pozyskiwali opal już starożytni Rzymianie, którym ten kamień był dobrze znany – w swoich pismach wspomina o nim Pliniusz Starszy. Rzymianie przywozili opal także z Indii i to właśnie w sanskryckim słowie upala, oznaczającym „drogi kamień”, upatruje się źródła pochodzenia nazwy opalu.

Również nieco później ważnym historycznym źródłem wydobycia były ziemie południowo-wschodniej Europy: na terenie obecnej Słowacji (ówcześnie było to terytorium Węgrzech) znajdowały się kopalnie, w których wydobywano opale szlachetne od co najmniej XI wieku. Te pierwsze złoża, za sprawą których opal szlachetny dał się poznać światu, zostały już jednak wyczerpane, a ponowne wydobycie zapoczątkowało odkrycie złóż w Australii i Meksyku.

Na terenach Polski opal szlachetny występuje jedynie w skąpych ilościach – jego śladową obecność wykryto na Dolnym Śląsku.

Na najbardziej bodaj zaskakujące miejsce występowania opalu szlachetnego natknięto się natomiast w 2008 roku – to wtedy właśnie NASA ogłosiła, że złoża tego kamienia znajdują się również na Marsie!

Opal zwyczajny

Tego rodzaju opalu nie wyróżnia już ani tak niezwykłe miejsce występowania, ani efekt opalizacji. Opale zwyczajne są odmianą, która jest nieprzezroczysta do przeświecającej i nie wykazuje efektów wizualnych charakterystycznych dla opalu szlachetnego – czasami jedynie niektóre opale mleczne mogą ujawnić efekt opalescencji, jednak zdarza się to rzadko. Opale zwyczajne występują w wielu barwach: mogą być białe, żółte, miodowe, żółtobrązowe, brunatne, pomarańczowe, czerwonobrązowe, czarne, zielone, niebieskie, a nawet bezbarwne (taka odmiana opalu to hialit).

Spotkać je można powszechnie w bardzo wielu miejscach na ziemi, występują także w Polsce na Dolnym Śląsku (Szklary, Nasławice oraz Wiry). Warto jednak wspomnieć o jeszcze jednym z krajów pochodzenia – Peru, ponieważ to stamtąd pochodzi bardzo ceniony (mimo tego, że nie ujawnia tęczowych refleksów świetlnych) opal niebieski oraz opal różowy. Opale peruwiańskie cieszą się dużą popularnością wśród miłośniczek oryginalnej i subtelnej biżuterii, są też cenionymi okazami kolekcjonerskimi.

• 

• 

Zastosowanie

W jubilerstwie opalowi nadaje się najczęściej szlif kaboszonowy, czasami również tablicowy lub fasetkowy. Tnie się go także na kształt kuli, dysków, oponek, a także monet czy owali, a kształty te pozwalają na stworzenie delikatnej i niezwykle kobiecej biżuterii z jego udziałem.

By móc cieszyć się nią jak najdłużej, należy mieć na uwadze, że opal jest kamieniem niezwykle podatnym na działanie czynników zewnętrznych, w tym wysokiej temperatury, pod wpływem której ciemnieje. Ze względu na swoją kruchość jest wrażliwy na nacisk i mało odporny na uderzenia, dlatego należy się z nim obchodzić delikatnie, zachowując ostrożność w kontakcie z mydłem oraz kosmetykami. Bardzo delikatnym czyni go również zawartość wody, którą z czasem traci – gdy jej ilość zmniejsza się, naraża to kamień na pękanie oraz częściową utratę opalizacji. Pomocne może być przechowywanie biżuterii z opalem owiniętej w wilgotny materiał, jednak należy liczyć się z tym, że jest to kamień, który „starzeje się” i z upływem lat traci część swoich właściwości.

Opale syntetyczne i imitacje

Jak wszystkie drogocenne kamienie, także i opal ma swoje tańsze zamienniki.

Syntetyczny opal, którego budowa chemiczna odpowiada budowie naturalnego kamienia, stworzony został w latach 70. XX wieku i od tego czasu jest powszechnie wytwarzany, a kamienie uzyskane w laboratorium bardzo dobrze oddają efekty wizualne i częstokroć są tak podobne do naturalnych opali szlachetnych, że odróżnić jedne od drugich są w stanie tylko specjaliści.

W produkcji opalu syntetycznego przoduje obecnie Japonia.

Dużo tańszą wersją są imitacje opali szlachetnych utworzone na bazie szkła lub innych tworzyw oraz agatu. Takie sztuczne opale nazywane są czasami opalitami – również bardzo dobrze naśladują wygląd opali szlachetnych, a przede wszystkim są bardzo atrakcyjne cenowo, dlatego stanowią popularny zamiennik i są często spotykanym materiałem w świecie biżuteryjnym.

Dostępne w Royal-Stone opale znajdziesz w kategorii kamienie naturalne/opal.

Przyjemnej lektury

Ewa z Royal-Stone