Cytryn – brat ametystu

Do rodziny kwarców, która obejmuje takie minerały jak ametyst, kryształ górski, kwarc różowy czy kwarc dymny, należy także piękny, subtelny kamień o delikatnym zabarwieniu, ceniony za swój pełen blasku żółtozłoty kolor – cytryn. Przyjrzyjmy się mu bliżej, by dowiedzieć się, co to za minerał, jakie ciekawostki się z nim wiążą i dlaczego warto mieć go w swojej kolekcji.

O właściwościach cytrynu

Cytryn jest minerałem z gromady krzemianów. Tak jak pozostałe kwarce, cechuje go twardość 7 w skali Mohsa. Jest przezroczysty do przeświecającego, o muszlowym przełamie i szklistym lub tłustym połysku.

Spotyka się go w pegmatytach, gdzie często współwystępuje z berylem, miką oraz turmalinem, a także w  utworach hydrotermalnych i aluwialnych oraz skałach okruchowych. Może występować zarówno w postaci dobrze wykształconych kryształów (często buduje tak zwane szczotki krystaliczne), jak i tworzyć skupienia ziarniste oraz zbite.

Ciekawą formą, którą tworzy niejednokrotnie cytryn wraz z ametystem, jest kwarc kaktusowy: są to kryształy utworzone na innym krysztale, powstałym wcześniej, szczelnie go obrastające, co w efekcie swoim kształtem rzeczywiście przypomina kaktus. Z form wykształconych w ten sposób słynie miejscowość Boekenhouthoek  w RPA.

Barwa cytrynu 

W języku łacińskim citrus oznacza drzewo cytrusowe, kitros to po grecku cytryna, a w języku starofrancuskim citrin to po prostu żółty. Nazwa cytrynu wcale więc nie dziwi, bo kolor żółty to barwa, z której słynie ten minerał. Może on mieć zabarwienie jasnożółte, złocistożółte, żółtopomarańczowe, pomarańczowozłote, aż do ciemnopomarańczowego, a swój kolor  zawdzięcza domieszkom związków żelaza(są to najczęściej wrostki goethytu).

Warto wiedzieć, że naturalnie zabarwiony na żółto cytryn występuje w naturze stosunkowo rzadko, natomiast można pozyskać go przez podgrzanie ametystu lub kwarcu dymnego. W ten sposób powstały cytryn ma zwykle czerwonawy lub czerwonobrunatny odcień, który z reguły nie charakteryzuje cytrynu naturalnego. Kryształy ametystu podgrzane do temperatury 550-560°C mają zazwyczaj właśnie taki czerwonawy kolor; temperatura niższa (470°C) nadaje minerałom jasnożółty odcień. Brązowa barwa kwarcu dymnego przechodzi w żółtą w temperaturze 200°C, barwę samych cytrynów zaś również można zmienić, podgrzewając je – przykładem są choćby kryształy pochodzące z Montezuma w Brazylii, które pod wpływem temperatury przybierają jasnozielony kolor.

Naturalne cytryny o wartości jubilerskiej występują tylko w kilku miejscach na świecie, najbardziej popularnym sposobem pozyskiwania ich jest bowiem wspomniane wcześniej podgrzewanie kwarców i to cytryn o takim właśnie pochodzeniu spotyka się obecnie najczęściej na rynku.  Głównym źródłem wydobycia jest przede wszystkim region Minas Gerais w Brazylii, ale cytryn wydobywa się również w Kolumbii, na Madagaskarze, w Zimbabwe,  Hiszpanii, Francji, Włoszech, Wielkiej Brytanii, Kazachstanie oraz Rosji. W Polsce okazy cytrynu spotkać można koło Jeleniej Góry oraz w pobliżu Nowej Rudy w Sudetach. 

Warianty cytrynu

Ametyst, bratni minerał cytrynu, to kamień, wraz z którym cytryn często tworzy dwubarwne, fioletowo-żółte formy. Tę odmianę kwarcu nazywa się ametrynem – może ona zostać utworzona przez opisane wyżej podgrzewanie ametystu (ametryn jest wtedy formą pośrednią między ametystem a cytrynem, gdzie jeden kamień stopniowo przechodzi w drugi); jeśli o chodzi o naturalnie występujący ametryn, jego głównym źródłem pochodzenia  jest Boliwia, tam wydobywany dwukolorowy minerał nazywany jest boliwianitem.

Cytryn, za sprawą swojej barwy oraz przezroczystości, może przypominać swoim wyglądem żółty topaz – te dwa kamienie często są ze sobą mylone, a rozróżnienie ich gołym okiem może nie być wcale takie łatwe. Specjaliści są jednak w stanie je odróżnić, ponieważ minerały te różnią się twardością.  Cytryn bywa mylony również z berylem, ortoklazem, a także z turmalinem oraz, niekiedy, fluorytem i apatytem.

Ze względu na podobieństwo do topazu cytrynowi często nadawane są nazwy handlowe, takie jak „czeski topaz”, „topaz Madeira”, „topaz Bahia” lub „topaz Palmeira”, warto jednak pamiętać, że występujący pod takimi nazwami cytryn ze szlachetniejszym i, oczywiście,  cenniejszym od niego topazem tak naprawdę nie ma nic wspólnego.

Za to kwarc cytrynowy (lub kwarc lemon) uznaje się niekiedy za odmianę cytrynu. Jednak chociaż nazywa się tak czasem te cytrynowe okazy, które nie mają  pomarańczowego zabarwienia, to zazwyczaj jednak nazwa ta odnosi się do innych kwarców, które cytrynami już nie są – poddaje się je naświetlaniu promieniami gamma, za sprawą czego uzyskują żółty kolor.

Kamienie cytrynu dostępne w naszym sklepie znajdziesz tutaj. 

Ciekawostki

Niektóre kryształy cytrynu osiągają naprawdę imponujące rozmiary – największy oszlifowany okaz podziwiać można w kolekcji brazylijskiej Instytutu Smithsona w USA, jest to kryształ o masie 2258 karatów!

Cytrynowi, tak jak i innym minerałom, przypisuje się szczególne właściwości. Uważany jest za kamień kupców i handlarzy, ponieważ wierzy się, że przynosi szczęście w biznesie, sprzyja sukcesom oraz zapewnia stabilność finansową.

Ze względu na swój słoneczny kolor kojarzony jest z dobrą energią, ma więc zapewniać pozytywny nastrój i sprzyjać optymizmowi.

W dawnych czasach stosowany był jako talizman mający chronić przeciwko dżumie, wierzono także, że przeciwdziała chorobom skórnym. Miał być też antidotum na zaburzenia tarczycy, nerek, serca i wątroby oraz pomagać w walce z nałogami i w przezwyciężaniu fobii oraz lęków.

Jako kamień ozdobny był wykorzystywany już przez starożytnych Greków i na przestrzeni wieków używano go do tworzenia ozdób i figurek oraz tworzono z niego biżuterię: wisiory, naszyjniki, pierścionki czy kolczyki. Do rodziny kwarców przypisany został jednak dopiero w XVI wieku.

Zastosowanie

W jubilerstwie nadaje się mu najczęściej szlif fasetkowy lub kaboszonowy. Cytryn w biżuterii prezentuje się pięknie w towarzystwie pozostałych kwarców, ale także samodzielnie, a ponieważ komponuje się dobrze zarówno ze złotem, jak i srebrem, z powodzeniem  wykorzystywany może być w metaloplastyce oraz wire-wrappingu. Do obu tych technik świetnie nadają się kształty takie jak kwadraty, łezki czy krople – zwłaszcza te fasetowane, ponieważ taki sposób szlifowania najlepiej wydobywa z cytrynu cały blask. Z kolei fasetowane dyski oraz kule znajdują zastosowanie w naszyjnikach, kolczykach oraz bransoletkach, ciesząc się powodzeniem wśród miłośniczek subtelnej i zawsze eleganckiej biżuterii.

Ewa/ Royal-Stone