Najróżniejsze połączenia niebieskiego i zielonego w różnych odcieniach, którymi charakteryzuje się chryzokola, przypominać mogą widzianą z kosmosu Ziemię i czynią ten minerał atrakcyjnym kamieniem ozdobnym, przyciągającym wzrok swymi intensywnymi barwami.

Różne postacie chryzokoli

Swoją charakterystyczną kolorystykę chryzokola zawdzięcza budowie chemicznej: ten minerał z gromady krzemianów jest uwodnionym krzemianem miedzi, która barwi go na  kolor niebieski, niebieskozielony, zielony lub turkusowy. Chryzokola przybiera też niekiedy barwę granatową, brązową lub czarną. Warianty kolorystyczne mogą się między sobą bardzo różnić, ponieważ nie ma ona stale zdefiniowanego składu chemicznego – potrafi on być bardzo zróżnicowany. Na kolor chryzokoli mają wpływ także domieszki innych metali: glinu, żelaza czy manganu.

Charakterystyczne dla chryzokoli jest to, że niezwykle rzadko można spotkać ją w jednorodnej postaci, natomiast często współwystępuje z innymi minerałami, przede wszystkim ze stref utleniania kruszców miedzi. I tak: częste są zrosty i pseudomorfozy z azurytem, a także z turkusem oraz malachitem. Tworząca takie właśnie mieszaniny odmiana chryzokoli  nazywana jest ejlatytem (jest on uznawany za kamień narodowy Izraela, a jego pokłady znajdują się w okolicach miasta Eilat nad Morzem Czerwonym).

Oprócz tego chryzokola może współwystępować z kuprytem, dioptazem czy limonitem. Jest spotykana także w obecności kwarcu – w tego rodzaju mieszankach występują charakterystyczne druzy. W osadach kwarcu tworzy się też niekiedy chryzokola chalcedonowa, będąca w rzeczywistości rzadką odmianą chalcedonu, bogatą w krzem i charakteryzującą się dużą  przejrzystością oraz żywym, zielononiebieskim kolorem o morskim odcieniu.

Właściwości i występowanie

W związku z tak dużą różnorodnością mieszanin, które tworzy z innymi minerałami, własności fizyczne chryzokoli  także mogą być bardzo zróżnicowane – jej twardość w skali Mohsa waha się od 2 do 4 w zależności od składu (chryzokola z kwarcem będzie się odznaczać większą twardością). Zazwyczaj jest nieprzezroczysta, choć bywa także półprzeświecająca; ma białozieloną lub bladoniebieskawą rysę oraz połysk szklisty, tłusty, perłowy, woskowy lub matowy. Jest bardzo krucha, muszlowa w przełamie, cechuje ją brak łupliwości. 

Chryzokola nie tworzy kryształów – spotyka się ją w skupieniach skrytokrystalicznych lub amorficznych, gdzie wykształca formy nerkowate (największe osiągają masę nawet kilkudziesięciu kilogramów), sferolityczne, groniaste, naciekowe, kuliste, a także naloty i naskorupienia. Tworzy się w skałach metamorficznych, osadowych oraz magmowych.

Występuje w Rosji, Izraelu, Kazachstanie, USA, Kanadzie, Demokratycznej Republice Konga, Zimbabwe, Maroku, Chile, Meksyku oraz Peru. Jej pseudomorfozy z azurytem znane są z zachodniej części Australii. W Europie pokłady chryzokoli znajdują się na terenie Włoch, Ukrainy, Wielkiej Brytanii, Czech, Słowacji, Francji, Rumunii i Niemiec, a także w Polsce, gdzie jest znajdowana w rejonie Chęcin, Lubina, Rudnej, Polkowic, Sieroszowic oraz Miedzianki, a także w Kletnie oraz Jabłowie.

Uwaga na podróbki chryzokoli!

Na rynku jest cała masa kamieni oferowanych pod nazwą chryzokola, jednak tylko nieliczne z nich są prawdziwą, naturalną chryzokolą. Łatwo odróżnić kamienie barwione “na chryzokolę”, są to zazwyczaj kulki innych, tanich kamieni albo powstałe ze sproszkowanych resztek. Takie “kamienie”  zazwyczaj nienaturalnie błyszczą,  ich kolor jest bardzo intensywny (zielononiebieski), a na wierzchu są nierzadko lakierowane. Cena za sznur w ten sposób podrabianych kamieni waha się od 10 zł do 30 zł, natomiast prawdziwa chryzokola kosztuje nawet kilkaset złotych w zależności od jakości i wielkości.

Chryzokola dawniej i dziś

Oprócz tego, że jest cenionym kamieniem kolekcjonerskim i ozdobnym (tworzy się z niej drobne figurki i dekoracyjne przedmioty), chryzokola stanowi także rudę miedzi, ale warto  wiedzieć, że w przeszłości miała jeszcze inne, bardzo ciekawe zastosowanie: już od czasów starożytnych wykorzystywano jej żelową postać, którą tworzy wraz krzemionką, używając jej jako spoiwa jubilerskiego.

Temu właśnie zawdzięcza zresztą swoją nazwę: słowa chryzos i kolla w języku greckim oznaczają złoto oraz klej. W 315 roku opisał ją grecki uczony, Teofrast, była także wydobywana w kopalniach miedzi w starożytnym Izraelu oraz cieszyła się popularnością w starożytnym Egipcie, gdzie przypisywano jej szczególne działanie:  uważano ją za kamień mądrości, wpływający dobrze na stan umysłu, wrażliwość i opanowanie. Z tego też powodu miała się cieszyć sympatią Kleopatry, która ponoć chętnie nosiła biżuterię z jej udziałem. 

Również i dzisiaj przypisuje się jej podobne właściwości: jest uważana za kamień spokoju, wzmacniający łagodność i akceptację oraz uśmierzający ból i wyciszający negatywne emocje.

Tak jak i w dawnych czasach, także i dziś jest chętnie noszonym kamieniem w biżuterii. Najczęściej występuje w postaci gładkich kul oraz kaboszonów  i  pięknie prezentuje się w projektach biżuteryjnych ze względu na swój żywy kolor i oryginalny rysunek, którym odznacza się każdy egzemplarz. Intensywne odcienie niebieskiego i zielonego sprawiają, że biżuteria z udziałem chryzokoli jest  jedyna w swoim rodzaju. Warto ją mieć, by cieszyć nią oko!