Czym jest macica perłowa, a czym muszla? I skąd się biorą perły?

Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć w tym wpisie. Masa perłowa (ang. Mother of Pearl, MOP, Nacre) inaczej macica perłowa jest wewnętrzną, silnie opalizującą warstwą muszli niektórych mięczaków, głównie małży, ślimaków i głowonogów. Masa perłowa nie jest kamieniem, jest pochodzenia organicznego, czyli pochodzi od żywego stworzenia i stanowi  jego zewnętrzny szkielet. Masa perłowa chroni organizm przed czynnikami zewnętrznymi i pasożytami, a dla nas użytkowników jest po prostu piękna, uwodzi nasze oczy nieoczywistym kolorem, wielokolorowym efektem i poświatą. Podobnie jak perły naturalne masa perłowa składa się głównie z węglanu wapnia (aragonitu) i ma podobne do nich właściwości. Masa perłowa przybiera różne barwy, najczęściej białą, srebrną, kremową, lekko żółtawą, niebieskoszarą, szarą i tęczową, która mieni się różnymi kolorami, co nazywamy efektem iryzacji (jeśli chcesz wiedzieć więcej o efektach świetlnych, zapoznaj się z jednym z poprzednich wpisów O kamieniach ozdobnych cz.2 – Efekty świetlne w minerałach i kamieniach jubilerskich)

Historia masy perłowej

Masa perłowa od wieków była wykorzystywana do tworzenia przedmiotów sztuki użytkowej i biżuterii, była znana już przez starożytnych Egipcjan. Najstarsze inkrustowane macicą perłową ornamenty pochodzą setki lat przed naszej erą. Masowo muszle zaczęto poławiać w XVIII/XIX wieku, najbardziej cenione były sztuki o zielono-niebieskiej barwie i różowej.  Epoka Wiktoriańska przyniosła rozkwit popularności macicy perłowej, którą stosowano do dekoracji przedmiotów użytkowych, z tego okresu zachowało się wiele cennych przedmiotów jak szkatułki, uchwyty, blaty, kielichy, zestawy sztućców, etui, papierośnice itp. Masę perłową odkryto na nowo w późniejszym czasie w produkcji guzików odzieżowych, które wytwarzano w ogromnych ilościach aż po czasy kiedy pojawiła się alternatywa w postaci plastiku. Guziki produkowano głównie w Stanach, Francji i Niemczech. Przy tej okazji warto wspomnieć, że Polska w tym czasie miała również swój mały ośrodek guzikarstwa – w Sochocinie koło Płońska masowo wytwarzano guziki z muszli wyławianej z rzek m.in z Narwi, Wkry, Wisły, Bugu. Do dzisiejszych czasów z muszli wyrabia się wiele  użytecznych i ozdobnych przedmiotów o czym szerzej w dalszej części wpisu.

Ciekawostka: niegdyś używano masy perłowej jako środka płatniczego, np. na wyspach Polinezji, gdzie dostęp do metali był ograniczony. W Afryce muszle Kauri służyły do przepowiadania przyszłości, rzucone muszle w zależności od strony upadku sugerowały czy nadchodzący okres będzie spokojny (muszelka Kauri spadnie otworem do góry – część żeńska) czy czasem niepokoju i rozpaczy (otworem do dołu – część męska).

Mięczaki, które dostarczają w jubilerstwie cennej masy perłowej :

• Małże, głównie Pinctada, Pinna, Tridacna, Pteria, Placuna)
• Ślimaki Słuchotki (Muszla słuchotki) – ślimaki z rodzaju Haliotis (muszla Abalon, Abalone, muszla Paua, Opal morski) Występuje w morzach i Oceanach w pobliżu Australii, Nowej Zelandii, USA i Wietnamu. Masa perłowa suchotki zabarwiona jest na tęczowe kolory (niebieski z zielonym) i tak intensywnie opalizuje, że aż trudno uwierzyć w jej naturalne pochodzenie (szczególnie tym, którzy nie mieli wcześniej styczności z okazami muszli. Muszla Słuchotka ma po jednej stronie kilka okrągłych otworów, ma grube ścianki i jest bardzo duża (nawet do 18cm długości)
• Ślimaki Uchowce (Macica perłowa uchowca) – lśniąca na niebiesko-zielono muszla, znana też pod nazwą Opal Morski i Muszla Paua, pochodzi z wybrzeży Nowej Zelandii. Jest jedną z bardziej popularnych, choć nie tanich muszli na rynku jubilerskim.
• Ślimaki Porcelanki (Muszla Porcelanka, zwana też Kauri) – kształt muszelek Kauri przypomina spłaszczone jajo od spodu. Posiada drobne ząbki u ujścia, a jej powierzchnia jest gładka i błyszcząca. Występuje w wodach południowej Afryki, w Japonii, na Hwajach. Jest kilka rodzajów muszli Kauri, m.in. Porcelanka Złota, Tygrysia, Cętkowana („Oczy Argusa”), Wężogłówka, Jelenia, Punkcikowana, Panterza.

Muszla Paua – czy jej kolor pochodzi z natury?

Patrząc na okazy muszli Paua Abalone aż trudno uwierzyć, że takie bogactwo mieniących się różnymi kolorami wytworzyła natura. Ten okazały wir intensywnych kolorów od kobaltowego błękitu przez zielony i purpurowy, różowy i kremowy kolor urzeka wszystkich, którzy biorą do ręki tę muszlę. Każda muszla ma własny, unikalny kolaż kolorów. Muszla Paua przypomina kolorystyką pawie, a te są popularnym motywem zarówno w biżuterii jak i zdobnictwie.

---

Jak widać na schemacie muszla to szkielet małża – zewnętrzna jego warstwa, bezpośrednio pod nią znajduje się płaszcz (nabłonek), który wydziela masę perłową, a ta dobudowuje kolejne warstwy muszli. Jeśli pomiędzy muszlę, a nabłonek dostanie się ciało obce (intruz np. ziarnko piasku), organizm małża zareaguje obronnie i otoczy je masą perłową  na przestrzeni kilku lat. I tak, z czasem w sposób w pełni naturalny powstanie cenna, lśniąca perła.

W dzisiejszych czasach perły powstają z udziałem człowieka, dzieje się tak dlatego, że poławianie muszli w celu znalezienia pereł stało się nieopłacalne (naturalnie ukształtowaną perłę znajduje się niezwykle rzadko). Ponieważ popyt na perły jest ogromny obecnie na specjalnych farmach hoduje się perły w taki sposób, że do każdego małża ręcznie implementuje się jądro (ciało obce), które następnie otaczane jest cienką warstwą masy perłowej w ciągu kilku lat.

Jak uzyskiwana jest masa perłowa z muszli?

Fragmenty masy perłowej uzyskuje się przez zeszlifowanie muszli z zewnątrz, konkretnie tych jej części, które nie przedstawiają wartości (nie mają koloru, są matowe itd). Aktualnie wykorzystuje się do tego również techniki komputerowe, które pozwalają na bardzie precyzyjne odzyskiwanie masy perłowej z muszli.

Biżuteria z masy perłowej

Biżuteria  z masy perłowej była noszona od wieków, moda na te perłowo-opalizujące dodatki trwa nadal i nie zanosi się, aby uległo to zmianie. Producenci przebijają się z coraz to nowymi kształtami wycinanymi z płatów masy perłowej, powstają elementy geometryczne, trójkąty, koła, okienka, mandale, ażurowe formy, wachlarze, skrzydełka, elementy roślinne; płatki, różnorodne kwiaty, różyczki, listki np. bardzo modny wzór Monstery, liście paproci), motywy zwierzęce (od kota, przez myszkę i królika do słonia i kaczki). Masa perłowa coraz częściej pojawia się również w wersji fasetowanej – to jeszcze bardziej potęguję grę barw na jej powierzchni. Masa perłowa w kształcie zwierzątek doskonale komponuje się z długimi, supełkowanymi naszyjnikami, wprowadzając dodatkowy smaczek, na który nie sposób nie zwrócić uwagi. Bardzo znane i cenione są też piękne kamee z masy perłowej, z których rękodzielnicy tworzą brosze lub puzderka. Kamea to wizerunek twarzy kobiety rzeźbiony w masie perłowej.

Masa perłowa znalazła też swoje miejsce w branży zegarkowej, wyrabia się z niej tarcze do zegarków . Powszechnie używane są również guziki z masy perłowej, które można zakupić w każdej pasmanterii. Guziki służą nie tylko do odzieży, ale wykorzystywane są w biżuterii jako zapięcie, imponująco wyglądają w owijanych bransoletkach z naturalnego rzemienia i koralików. Od niedawna masa perłowa oferowana jest też w wysokiej jakości idealnie okrągłych i błyszczących kuleczkach, z których tworzy się np. bransoletki na gumce. Zajrzyj do swojej szuflady z biżuterią, jestem przekonana, że znajdziesz co najmniej jedną błyskotkę z koralikami z masy perłowej. Masa perłowa dzięki swojej opalizacji świetnie wygląda w biżuterii ślubnej, subtelny błysk, jasny, kremowy kolor podkreśli wdzięk i urodę panny młodej. Sutasz jest techniką idealną do projektów ślubnej biżuterii, więc delikatne pasma sznurków cudownie uwydatnią walory masy perłowej, a ślubne błyskotki uzyskają efekt ekskluzywności i wytworności.

Masę perłową wykorzystuje się też do zdobienia przedmiotów codziennego użytku np. opraw sztućców, szkatułek, ram obrazów, popielnic czy mydelniczek oraz gitar i innych instrumentów muzycznych. Drobne muszelki Kauri są bardzo popularne w biżuterii na całym świecie. Mówi się, że porcelanki (Kauri) strzegą przed złym urokiem i zapewniają pomyślność. Kto był w polskich Tatrach ten z pewnością widział góralskie kapelusze przyozdobione muszelkami Kauri. Klienci szukający wyrafinowanych dodatków mogą kupić nawet płytki ścienne albo stół pokryty tabliczkami masy perłowej (mozaiki z masy perłowej).  Masą perłową zdobi się przedmioty kultu religijnego (figurki, różańce itp.).

Co jest droższe perła czy masa perłowa?

Jako materiał pozyskany zdecydowanie perła jest droższa. Perły są znacznie rzadsze od masy perłowej. Wystarczy wyobrazić sobie, że nie z każdej muszli można otrzymać perły, ale każda muszla ma powłokę z masy perłowej wewnątrz skorupy. Należy jednak wiedzieć, że późniejsza obróbka pereł i masy perłowej może zmienić ich wycenę, a w efekcie wysokiej jakości rzeźbiony element z masy perłowej może być droższy od perły naturalnej – zależy to od jakości materiału i ostatecznej formy sprzedawanych materiałów.

W dobie tworzenia alternatyw dla każdego naturalnego materiału również i masę perłową zaczęto podrabiać, powstają plastikowe imitacje guzików lub żywiczne koraliki i kaboszony. Czy wiesz jak odróżnić prawdziwą masę perłową od plastikowej imitacji? Przyłóż do skóry oba egzemplarze, a szybko przekonasz się, że masa perłowa jest chłodna, a plastik ciepły. Różnicę dostrzeżesz również stukając nimi o metal, masa perłowa powinna wydać przyjemny, dźwięczny odgłos, a plastik pusty i głuchy.

I jeszcze kilka biżuteryjnych prac z wykorzystaniem muszelek, które powstały na konkurs organizowany przez Royal-Stone, tym razem inspiracją był temat “Podwodny Świat”:

• 

• 

• 

Mam nadzieję, że tym wpisem zainteresuję Was na nowo tym wspaniałym materiałem jubilerskim, jakim jest masa perłowa i muszla. Życzę Wam wielu inspiracji!

Ania, Royal-Stone

Masę perłową, muszle i muszelki kauri kupisz w dobrej cenie na royal-stone.pl