Chociaż nie ma za sobą tak długiej historii, jak znane od czasów starożytnych najsłynniejsze kamienie szlachetne, odkąd został odkryty w latach 60. ubiegłego wieku, robi zawrotną karierę i należy do najbardziej cenionych i pożądanych klejnotów. Jaka jest historia tanzanitu, co sprawia, że jest tak wyjątkowy i jakie ciekawostki wiążą się z tym rzadkim i niezwykle pięknym kamieniem?

Czym jest tanzanit?

Zacznijmy od krótkiej charakterystyki tego jedynego w swoim rodzaju minerału. Tanzanit należy do grupy krzemianów (to krzemian wapnia i glinu, zawierający w swoim składzie także wanad oraz chrom i stront). Jest odmianą zoizytu – odmianą wyjątkową, bo przezroczystą, wyróżniającą się barwą o różnych odcieniach niebieskiego i fioletu: ciemnoniebieską, niebieskopurpurową, ametystową, fioletowoniebieską, indygo lub szafirową; czasami przybiera także odcienie żółci, brązu czy beżu, choć takie zabarwienie tanzanitu jest dużo mniej cenione. By uatrakcyjnić kolor tanzanitu, podgrzewa się go – temperatura około 400°C redukuje mniej pożądane, brązowawe i żółtawe tony.

Niejasności wokół tanzanitu

Tanzanit przez swoją kolorystykę bywa mylony z innymi minerałami: iolitem, ametystem, lazulitem, spinelem lub szafirem. Z początku, zaraz po jego odkryciu, za ten ostatni został zresztą mylnie wzięty, stąd nazwa, której czasami jeszcze się w odniesieniu do niego używa: “szafir Meru”.

Z odkryciem tanzanitu związanych jest zresztą więcej niejasności, bowiem nie do końca wiadomo, komu tak naprawdę należy je przypisać. Wśród postaci, które rościły sobie prawo do tytułu odkrywców, byli Masajowie: Ndugu Jumanne Ngoma oraz Ali Juuyawatu, ale także poszukiwacz drogich kamieni i złota, Manuel de Souza. On też (bo z pewnością kamień, nawet jeśli nie znaleziony przez niego, trafił wkrótce w jego ręce) uznał go początkowo za peridot, następnie przyjął, że może to być dumortieryt lub kordieryt. Dopiero konsultacje z gemmologami i odpowiednie badania pozwoliły stwierdzić, że nowo odkryty minerał jest odmianą zoizytu. Nad identyfikacją kamienia pracował Amerykański Instytut Gemmologii (GIA), a także uniwersytety w Heidelbergu i Cambridge, jednak uważa się, że jako pierwszy poprawnej analizy minerału dokonał pochodzący z Tanzanii geolog, Ian McCloud.

Jakie są cechy charakterystyczne tanzanitu?

Jedną z wyjątkowych cech tanzanitu jest jego nadzwyczaj silny pleochroizm (a więc wielobarwność). W zależności od polaryzacji światła przechodzącego prze kamień może on być niebieski, zielony, purpurowoczerwony, brązowy lub żółty, a ponieważ zoizyt jest minerałem optycznie dwuosiowym, widoczne są w nim na raz trzy barwy pleochroiczne (nazywane jest to trychroizmem).
Tanzanit charakteryzuje brak fluorescencji, natomiast na niektórych, odpowiednio oszlifowanych kamieniach uwidacznia się efekt kociego oka.
Ma szklisty połysk, jest minerałem o nierównym lub kruchym przełamie, białej rysie i doskonałej łupliwości, a jego twardość to 6,5-7 w skali Mohsa. Tanzanit krystalizuje się w układzie rombowym, a jego kryształy (które  często osiągają całkiem pokaźne rozmiary) mają pokrój słupkowy, w którym wyraźnie zarysowują się pionowe prążki. Powstaje w skałach gnejsowych, gdzie występuje jako składnik żył pegmatytowo-hydrotermalnych.

Występowanie i historia tanzanitu

To właśnie kolejna cecha świadcząca o jego unikalności: minerał ten wydobywa się tylko w jednym miejscu na świecie: w Tanzanii, w rejonach Arusha i Moshi (a całkowity obszar jego występowania nie przekracza 16 km²). Nic więc dziwnego, że tak bardzo jest poszukiwany i pożądany – mówi się, że jest kamieniem 1000 razy rzadszym od diamentu! Tę jego wyjątkową rzadkość postanowiła wykorzystać do promocji tanzanitu słynna nowojorska firma jubilerska, Tiffany & Co, która już w rok po odkryciu minerału (miało ono miejsce w 1967 roku) wprowadziła go do sprzedaży. Nazwę kamienia, określanego do tej pory niebieskim zoizytem, zmieniono wkrótce na tanzanit (czyli jest to tak naprawdę jedynie nazwa handlowa tego minerału), i odtąd zyskiwał już tylko coraz większą sławę, którą cieszy się do dziś.
Na jego wartość ma wpływ również fakt, że złoża tanzanitu są bardzo ograniczone i wciąż się kurczą (szacunki mówią, że zostaną one wyczerpane w ciągu 20-45 lat) – stąd jego wydobycie oraz eksport podlegają licznym restrykcjom.

Słynne okazy i biżuteria z tanzanitem

Być może to rzadkość występowania, może wyjątkowa barwa – jedno jest pewne: tanzanit stał się ulubieńcem gwiazd, a jedną z jego największych wielbicielek była słynna aktorka, Elizabeth Taylor, posiadająca w swojej kolekcji wiele klejnotów – wśród nich wspaniały naszyjnik z pięcioma oszlifowanymi tanzanitami.
Ciekawostką jest też, że tanzanit grał jedną z głównych ról w słynnym “Titanicu” Jamesa Camerona. Wyjątkowej urody klejnotu użyto do stworzenia wisiora, który miała na sobie grająca główną bohaterkę Kate Winslet. Występował on w roli “Serca Oceanu” – niebieskiego diamentu, którego niezwykła historia (fikcyjna, choć jego losy wzorowano na historii prawdziwego diamentu “Hope”) była motywem przewodnim dzieła Camerona.

Tymczasem najsłynniejszy tanzanit na świecie to ten zdobiący słynną tiarę, zwaną “Królową Kilimandżaro”, będącą w posiadaniu Michaela Scotta (drugiego dyrektora generalnego firmy Apple). Klejnot, o masie 242 karatów, otacza 803 tsavorytów (będących bardzo rzadką i cenioną odmianą granatu) oraz 913 diamentów!
Nieco mniejsze, lecz równie imponujące, oszlifowane okazy tanzanitu można podziwiać w muzeum Instytytu Smithsona w USA – są to fasetowany, idealnie przezroczysty, niebieski kamień o masie 122,7 karatów oraz kaboszon, którego masa to nieco ponad 18 karatów – niezwykły, bo wykazujący wyjątkowo rzadki efekt kociego oka.
Największym do tej pory znalezionym okazem tanzanitu jest natomiast kryształ zwany Mawenzi (od nazwy drugiego po Kilimandżaro szczytu należącego do tego masywu), którego masa to 16 839 karatów (ponad 3 kg). Ma on aż 22 cm długości. 

W jubilerstwie tanzanit szlifuje się najczęściej fasetkowo i wykorzystuje w spektakularnie prezentujących się pierścionkach, kolczykach oraz wisiorach. Dostępne w sprzedaży gładkie kule lub fasetowane drobne oponki pozwolą nam stworzyć eleganckie i ponadczasowe bransoletki oraz naszyjniki, których subtelna elegancja i unikalny kolor dodadzą szyku każdej noszącej go osobie. Rzadkość jego występowania i jedyny w swoim rodzaju, niebieskofioletowy odcień czynią tanzanit jednym z najbardziej unikatowych kamieni, który po prostu trzeba mieć w swojej kolekcji!

Również w ofercie sklepu Royal-Stone tanzanit bywa dość rzadko, więc nie warto czekać zbyt długo z decyzją jeśli jest dostępny. Kamienie tanzanitu w naszym sklepie możesz obejrzeć tutaj.

Miłej lektury,

Ewa Sz. z Royal-Stone