Jak noc i dzień – o kamieniach słonecznym i księżycowym
Z jednej strony: ciepłe refleksy rzucane przez słońce, z drugiej: tajemniczy i chłodny blask księżyca – takie skojarzenia nasuwają nam się, gdy podziwiamy efektowną grę świateł, za sprawą której przyciągają nasz wzrok kamienie słoneczny oraz księżycowy. Ta poświata na powierzchni obu kamieni to cecha, która wyróżnia, a zarazem łączy oba te minerały. Co ciekawe, jest ona jednak rezultatem całkiem odmiennych efektów optycznych, bo chociaż oba kamienie należą do tej samej grupy minerałów oraz – zarówno jeden, jeden, jak i drugi – wykazują owe migotliwe efekty świetlne, na tym kończą się ich podobieństwa. By móc się o tym przekonać, przyjrzyjmy się bliżej ich właściwościom.
Właściwości kamienia księżycowego i kamienia słonecznego
Zarówno kamień słoneczny, jak i księżycowy są szlachetną odmianą pospolitych minerałów z grupy krzemianów nazywanych skaleniami – są one jednymi z najpowszechniej występujących minerałów w skorupie ziemskiej; stanowią też (razem z kwarcem) najważniejszy składnik skał magmowych.
Kamień słoneczny
Kamieniami słonecznymi nazywa się te ze skaleni, które ujawniają migotliwy efekt optyczny, zwany awenturyzacją. Charakteryzują się nim niektóre skalenie sodowo-wapniowe, czyli plagioklazy – przede wszystkim oligoklaz, ale także labrador, oraz (rzadziej) skalenie potasowe, takie jak ortoklaz czy sanidyn.
Efekt awenturyzacji kamień słoneczny zawdzięcza bardzo drobnym inkluzjom hematytu, goethytu, pirytu lub, w rzadkich przypadkach, miedzi. Polega to na tym, że światło padające na kamień odbija się i jest rozpraszane przez drobne wrostki innego minerału w danym kamieniu, powodując tym samym efekt migotliwości. Zazwyczaj inkluzje innych minerałów w kamieniach obniżają ich wartość, ale, naturalnie, w przypadku kamienia słonecznego rzecz ma się dokładnie odwrotnie, bo to dzięki nim obserwujemy na jego powierzchni migotliwe refleksy, tak charakterystyczne dla tego kamienia. Wrostki te są zazwyczaj bardzo cienkimi blaszkami i mogą być na tyle małe, że bywają niedostrzegalne gołym okiem, choć oczywiście zdarzają się też takie, które są wyraźnie widoczne.
Kamień księżycowy
Niezwykły blask kamienia księżycowego to rezultat całkiem innego efektu optycznego – adularyzacji, która jest szczególną odmianą opalescencji. Jest to taki rodzaj iryzacji (czyli właśnie efektu mieniących się barw), która polega na odbiciu światła od poszczególnych warstw w strukturze kamienia, co daje efekt niebieskobiałej lub srebrzystobiałej poświaty (przy poruszaniu kamieniem może się ona niekiedy nawet przesuwać). W przypadku kamienia księżycowego warstwy te tworzy zazwyczaj szczególna odmiana ortoklazu, jakim jest adular, naprzemiennie z listewkowatymi wrostkami albitu, chociaż efekt adularescencji mogą też prezentować inne skalenie potasowe, takie jak sanidyn czy mikroklin, a także plagioklazy, na przykład albit, oligoklaz, a w nielicznych przypadkach nawet labrador. Niekiedy na powierzchni kamienia księżycowego można dostrzec szczególną, wielobarwną poświatę, która zwana jest schillerescencją – okazy, które się nią charakteryzują, są rzadko spotykane i wyjątkowo cenne.
Tym oraz innym niezwykle ciekawym efektom optycznym, a także pozostałym własnościom kamieni poświęcamy więcej miejsca na blogu, we wpisie: O kamieniach jubilerskich cz.2
Kamień księżycowy
Kolory kamieni słonecznego i księżycowego
Kamień słoneczny ma zwykle, adekwatnie do swojej nazwy, ciepły pomarańczowobrzoskwiniowy kolor, który czasami przechodzi w różowawe, czerwonawe bądź też brązowawe odcienie. Barwy te są charakterystyczne dla innego kamienia wykazującego efekt migotliwości, awenturynu (ten bywa często również zielony), dlatego kamień słoneczny, przez wzgląd na podobieństwo do niego, jest też niekiedy nazywany skaleniem awenturynowym. Jeszcze inna, wywodząca się z języka greckiego i zamiennie (jednak dużo rzadziej) stosowana nazwa dla kamienia słonecznego to heliolit: słowo helios w języku greckim oznacza słońce, lithos zaś – kamień.
Jeśli chodzi o kamień księżycowy, to przybiera on różne barwy: może być szary, zielony, biały czy brunatnawy, jednak najbardziej ceni się go, kiedy jest bezbarwny i przezroczysty lub też biały, z błękitną lub srebrzystą poświatą.
Gdzie występują kamień słoneczny i kamień księżycowy
Kamień księżycowy występuje na Sri Lance, w Birmie, Tanzanii, Australii, Meksyku, Kanadzie, Finlandii i Szwajcarii, a na terenie Polski – w Karkonoszach oraz na Dolnym Śląsku.
Kamień słoneczny z kolei wydobywany jest głównie w USA – w tym kraju występuje na terenie Wirginii, Pensylwanii oraz w stanie Nowy Jork, ale ten najbardziej cenny (zawierający inkluzje miedzi) pochodzi ze stanu Oregon. Oprócz tego wydobywa się go również Norwegii i Szwecji, w Australii, Kanadzie, Chinach, nad Bajkałem w Rosji, Norwegii, RPA, Meksyku, na Sri Lance oraz na Madagaskarze; w Polsce znaleźć go można w okolicach Jeleniej Góry.
Mimo takiej powszechności występowania, niewiele wiadomo o użyciu kamienia słonecznego w czasach dawnych. Według niektórych źródeł, w średniowieczu miał on być używany przez wikingów do nawigacji oraz ustalania pozycji słońca podczas żeglugi, wydaje się jednak, że nazwą tą określano wtedy tak naprawdę zupełnie inny minerał – podwójnie załamujący światło kryształ zwany szpatem islandzkim.
Tak czy owak, kamień słoneczny ma dość krótką historię wydobycia, bo chociaż w Oregonie został odkryty jeszcze przez rdzenną ludność, to na większą skalę zaczął być wydobywany dopiero w XIX wieku: nad jeziorem Bajkał w Rosji w pierwszej, a w południowej Norwegii – w jego drugiej połowie. Również w początkach XIX wieku słynna firma Tiffany & Company zapoczątkowała wydobycie i zastosowanie jubilerskie tego kamienia w USA, nazywając go „pluszowym diamentem”. W latach 80. XX wieku kamień słoneczny z Oregonu został mianowany oficjalnym kamieniem tego stanu, co przyczyniło się do wzrostu popularności, jaką cieszy się dziś wydobywana właśnie tam jego szczególna odmiana, zawierająca wrostki miedzi i zawdzięczająca temu wyjątkowe efekty wizualne.
Kamień księżycowy z kolei został obwołany oficjalnym kamieniem innego amerykańskiego stanu, Florydy. Ciekawostką może być fakt, że w naturze wcale on tam nie występuje – mianowano go kamieniem stanowym dla uczczenia lotów w kosmos, które miały swój start w centrum lotów kosmicznych znajdującym się właśnie w tym rejonie.
Start rakiety – Floryda, USAO kamieniu księżycowym wiadomo, że ze względu na swoje wyjątkowe właściwości optyczne cieszył się popularnością już wiele stuleci temu: znany był starożytnym cywilizacjom Grecji i Rzymu, które kojarzyły go z bóstwami lunarnymi. W czasach nowożytnych rozsławili go na przełomie XIX i XX wieku artyści tworzący biżuterię oraz inne przedmioty dekoracyjne i użytkowe w stylu art nouveau, wśród nich René Lalique, który w swoich secesyjnych projektach wykorzystywał kamienie półszlachetne, w tym właśnie kamień księżycowy, na równi z innymi materiałami, takimi jak emalia, kość słoniowa czy szkło. Wraz z triumfem opozycyjnego stylu w sztuce, art déco, moda na ten kamień nieco osłabła, ale w latach 60. ponownie zaczął wracać on do łask i od tamtej pory zagościł w wyrobach jubilerskich już na stałe.
Kamień słoneczny i księżycowy w biżuterii
Biżuteria z kamieniem słonecznym i kamieniem księżycowymW jubilerstwie zarówno kamieniowi księżycowemu, jak i słonecznemu najczęściej nadaje się szlif kaboszonowy, ponieważ tego rodzaju cięcia najlepiej wydobywają z kamieni wszelkiego rodzaju efekty optyczne. Kamień słoneczny w wyjątkowych przypadkach bywa też szlifowany fasetkowo – tak cięte są tylko najbardziej wartościowe okazy.
Kamienie słoneczne i kamienie księżycowe o kształcie kuli z powodzeniem można wykorzystywać w bransoletach i naszyjnikach, zaś kaboszony kamienia księżycowego mogą znaleźć zastosowanie jako niezwykle dekoracyjny centralny element w hafcie sutaszowym czy w beadingu.
Choć kamień słoneczny oraz księżycowy sporo łączy, przyjrzenie się ich cechom i właściwościom udowadnia, że są to całkiem odmienne minerały, z których każdy ma swój unikalny charakter i świeci swoim własnym – nomen omen – blaskiem. Tym bardziej jednak jest jasne jak słońce, że oba warto mieć w swojej kolekcji.
Ewa, Royal-Stone
Leave A Comment