Amonit i Ammolit – skamieniałości

Wpis rozpoczynamy krótką animacją Cristobala Vila “Liczby natury”. Oglądając film poznacie jedną z tajemnic amonitów i ich aragonitowych muszli. Mam nadzieję, że zachęci to Was do dalszej lektury.

Okres życia amonitów

Trzymając w dłoni skamieniałą muszlę amonita trzymasz historię 400 milionów lat wstecz od wieżowców, samochodów, telewizji i komputerów.

Wyobraź sobie, że jesteś teraz na piaszczystej plaży. Słyszysz oddalające się skrzeczenie pterozaura, a w wodzie brodzą olbrzymie brachiozaury. Były tak duże, że w dzisiejszych czasach z łatwością mogłyby zaglądać w okna na 5 piętrze.

Okres występowania amonitów

Pradawne morza tętniły życiem. Pływały w nich gady, głowonogi (w tym wiele rodzajów amonitów) i opancerzone stworzenia podobne do ryb. Rafy obficie pokrywały korale. Na lądach królowały dinozaury, zaś w powietrzu gady latające. W cieniu świata olbrzymich gadów żyły małe ssaki, przypominające dzisiejsze myszy.

Historia amonitów to okres 400-65 milionów lat temu.

Około 65 mln lat temu wymarły dinozaury, a z wraz z nimi amonity. Sprawić miał to upadek wielkiego meteorytu. Od tamtych czasów w ukształtowaniu naszej planety zaszły znaczne zmiany. Aktualne lądy niegdyś były pokryte wodami. Z opadających na dno muszli i szkieletów amonitów tworzyły się białe skały wapienne (skały te zwane są także jurajskimi).  Dzisiaj wszelkie okazy amonitów wydobywane są z pokładów skalnych.

W Polsce odsłonięte białe skały jurajskie znajdujemy w okolicach Krakowa (Jura Krakowsko-Częstochowska). W innych regionach Polski skały te leżą głęboko pod ziemią przykryte innymi warstwami skalnymi.

Wielkość amonitów

Amonity, dzisiejsze kalmary, sepie (mątwy) i ośmiornice są potomkami tej samej linii ewolucyjnej łodzików (zwanej baktritami). Amonity osiągały wielkość nawet rzędu 2,5 metra. Jeśli posiadasz skamielinę muszli amonita, to najprawdopodobniej ma ona wielkość kilku centymetrów. Zobacz na ilustracji poniżej, jak wielkie potrafiły być te głowonogi.

Wielkość amonitów

Życie i budowa amonitów

Amonity były organizmami mięsożernymi. Ich pokarm stanowiły różnego rodzaju organizmy żywe zamieszkujące morza (w znacznej mierze plankton). Rozmnażały się składając jaja w muszlach.

Muszla amonita zbudowana była z aragonitu i podzielona była na wiele komór. Część muszli była gładka, a część posiadała żebra przebiegające w poprzek skrętu. Obecne na jej powierzchni były także guzki, które u niektórych rodzajów przekształcały się w kolce.
Głowonóg mieszkał tylko w ostatniej komorze zwanej mieszkalną i rosnąc przesuwał się do przodu tworząc kolejną, większą komorę. Niezamieszkałe komory nazywamy fragmokokonem.

Budowa amonita

Aptychy i anaptychy stanowiące aparat gębowy amonita to kalcytowe płytki pełniące funkcję dolnej szczęki. W niczym nie przypomina ona dziobu dzisiejszych głowonogów. Zewnętrzna z dwu blaszek schodzących się wzdłuż pracującej krawędzi dziobu jest znacznie większa. U większości mezozoicznych amonitów podzielona jest podłużną szczeliną na dwie części. Kształt tych złączonych połówek (aptychów) odpowiada kształtowi ujścia muszli. Znajdowano aptychy zakrywające ujścia muszli i w związku z tym przypisano im funkcję wieczka muszli. To wskazuje, że amonity mogły osłaniać się przed wrogami własną szczęką !

Sposób poruszania się

Komora mieszkalna była połączona z fragmokonem rurkowatą tkanką zwaną syfonem. Wpuszczając do komór za pośrednictwem syfonu określoną ilość gazu amonit zmieniał głębokość zanurzenia w wodzie. Gdy wpuścił do komór więcej gazu wypływał bliżej powierzchni wody. Gdy gazu było mniej mógł pływać bliżej dna.
Amonit poruszał się także horyzontalnie w wodzie. Przypuszczalnie siła odrzutu wody wyrzucanej z komory skrzelowej przez lejek czyniła z tak ustawionego zwierzęcia prawdziwy pocisk odrzutowy, niczym torpeda. Napędzany odrzutowo głowonóg miał głowę z tyłu. Chcąc schwytać zdobycz musiał się zatrzymać i odwrócić.

Historia późniejsza

Przez następne 65 milionów lat skamieniałe szczątki amonitów leżały w zapomnieniu. Wzmianki o nich pojawiają się w starożytnym Egipcie. Nazwa “amonit” wywodzi się od imienia egipskiego boga Amona.  W starożytnym Egipcie za czasów XI dynastii (2119-1976 r. p.n.e) Amon stał się głównym bogiem. Uznawany był za Stwórcę Świata, pana ładu we wszechświecie, władcę bogów, ludzi i państwa zmarłych.

Pochodzenie nazwy amonitów

Amonity absorbowały uwagę starożytnych, zadziwiając swoim kształtem. W Rzymie, w jednej z 37 ksiąg “Historii naturalnej” (Naturalis historia) Pliniusz Starszy (ur. 23 r. n.e.) wspominał o nich jako magicznych kamieniach z Egiptu.

Z kolei podania ludowe w średniowiecznej Europie wspominały o amonitach, jako o zaklętych w kamień wężach.
Żywe zainteresowanie naukowców spiralną skamieliną trwało następnie przez okres renesansu. Skamieniałe amonity stały się wówczas ozdobą wielu gabinetów osobliwości. Anglik Robert Hooke (1635- 1703) był pierwszym uczonym, który przypuszczał, że amonity są fragmentarycznymi skamielinami zwierząt przypominającymi współcześnie żyjące łodziki.

Amonity i “złoty podział”

Na podstawie obserwacji stwierdzono, że wiele kształtów w przyrodzie powstaje zgodnie z proporcjami tzw. “złotego podziału” (łac. sectio aurea). Właśnie tej kwestii poświęcona jest zamieszczona na początku tego wpisu animacja Cristobala Vila. W zakręconych spiralnie zwojach muszli amonitów  dopatruje się zgodności z “boską proporcją” intrygującą już od starożytności matematyków, naukowców, architektów i artystów.

Fragmenty skał jurajskich

Poniżej zdjęcie przykładowych amonitów dostępnych w sklepie internetowym Royal-Stone. Muszle amonitów jako półprodukty do zastosowań biżuteryjnych są oczyszczone, a połowa muszli jest zeszlifowana i wypolerowana. Dzięki  temu widoczny jest dekoracyjny przekrój muszli. Patrząc z jednej strony widzimy wnętrze “domu” głowonoga sprzed kilkudziesięciu, a nawet kilkuset milionów lat.

Amonity dostępne w sklepach Royal-Stone

Ammolit

Ammolity to organiczne kamienie pochodzące głównie z Gór Skalistych Ameryki Północnej. Ammolity powstają ze skamieniałych skorup ammonitów, cechą charakterystyczną jest opalizująca gra kolorów przypominająca opale. Ammolity to cienka warstwa, która ma skłonność do pękania i łuszczenia. Wygląd ammolitów przypomina również smoczą skórę albo witraże w oknach.