Jaspis: wzory i kolory natury

Pasy, kropki, cętki, plamy – o cechach oraz odmianach jaspisu

Jeśli jesteście miłośnikami łagodnych, stonowanych kolorów oraz naturalnych deseni, którymi  przyciąga wzrok przyroda we wszystkich swoich przejawach, na pewno z łatwością ulegniecie urokowi jaspisu. Dostrzec w nim można odbicie natury, a każdy okaz tego kamienia zawiera swój niepowtarzalny rysunek i przypomina jedyny w swoim rodzaju krajobraz.

Jaspis jest tak naprawdę nie minerałem, lecz skałą osadową, która zbudowana jest niemal wyłącznie z chalcedonu (będącego odmianą krzemionki) oraz skryto- lub drobnokrystalicznego kwarcu i zawiera substancje obce – minerały będące domieszkami, które wpływają na kolor i strukturę jaspisu. Do minerałów tych należą: hematyt, goethyt, magnetyt (a więc tlenki żelaza, nadające zwykle skale jaspisu czerwony, brązowy, żółty albo zielony kolor), manganit, psylomelan, chloryty, aktynolit, zoisyt; mogą to być również minerały z gromady węglanów, a także skalenie, granaty, miki czy minerały ilaste. Bywa, że jaspis jest zrośnięty z agatem albo opalem.

Charakterystyczne dla wszystkich jaspisów jest to, że są nieprzejrzyste; posiadają zazwyczaj szklisty lub tłusty połysk. Struktura ich rysunku może się za to bardzo różnić: jaspisy mogą być  pasiaste, plamiste, łaciate, cętkowane, żyłkowe, pstre, marmurkowe oraz smużyste. Zróżnicowany skład kamieni w obrębie grupy jaspisu powoduje również, że przybiera on właściwie wszystkie możliwe barwy, ale kolory, którymi najczęściej się charakteryzuje, to barwy ziemi: brązy i beże, żółcie, czerwienie, szarości oraz zielenie. Ze względu na mnogość kolorów i rysunków różnym odmianom nadaje się odrębne nazwy – są to nazwy zwyczajowe, odnoszące się do wyglądu kamienia lub do miejsca jego pochodzenia.

Odmiany jaspisu

• posiadający strukturę pasową jaspis pasiasty,
• przypominający pustynny pejzaż jaspis krajobrazowy (inaczej  jaspis pejzażowy lub jaspis Kalahari), zwany też jaspis obrazkowy
• jaspis orbikularny (inaczej kulisty), który charakteryzują okrągłe plamki,
• nakrapiany i zrośnięty z agatem jaspis agatowy,
• jaspis egipski – intensywnie żółty lub czerwony,
• drobnoziarniste: szary lub brązowawy rogowiec oraz czarny basanit,
• mookait (lub mokait) – pochodzący z Australii jaspis o wyjątkowej różnorodności barw, od miodowożółtych, przez brązowoczerwone, aż po różowofioletowe odcienie,
• heliotrop (nazywany również krwawnikiem) – ciemnozielony minerał z czerwonawymi plamkami,
• jaspis czerwony o brązowoczerwonej barwie / red jasper,
• szarawy jaspis silver,
• występujący w różnych odcieniach zieleni jaspis zielony,
• spojony innymi skałami jaspis brekcja (także brekcjowy lub brekcjowaty lub jaspis makowy / poppy jasper),
• jaspis leopardzi oraz jaspis dalmatyńczyk, które swoje nazwy zawdzięczają nakrapianiom na podobieństwo zwierzęcych cętek,
• jaspis porcelanowy – jasny kamień o zwykle różowawym, pastelowym rysunku,
• zielono-różowy unakit,
• ciemnozielony w szaroczarne plamy jaspis kambaba,
• białoszary, pochodzący z Nadrenii jaspis z Nunkirchen,
• przypominające naturalne krajobrazy jaspis African map, jaspis rain forest, jaspis lazurowe wybrzeże (inaczej cesarski),
• przywodzący na myśl abstrakcyjne malunki plamisty jaspis picasso,
• jaspis piaskowy oraz jaspis granitowy – nazwane tak przez swoje podobieństwo do skał,
• jaspis bruneau – jaspis obrazkowy (czerwonawobrązowy i kremowy) odkryty w kanionie rzeki Bruneau w USA
• będący także jaspisem, lecz przypominający kolorem znany minerał – turkus afrykański

oraz wiele, wiele innych!

Przyglądając się takiej różnorodności kolorów i wzorów, które można spotkać wśród jaspisów, warto zwrócić uwagę na to, że ich stonowane odcienie oraz nakrapiane lub pasiaste wzory zawsze są naturalne. Jaspisu się bowiem nie barwi – wyjątkiem są kamienie w mocno nasyconych kolorach (na przykład różowym, zielonym, turkusowym czy granatowym), takie jak jaspis lazurowe wybrzeże bądź jaspis akwarela, które właśnie barwieniu zawdzięczają swoje niezwykle intensywne odcienie i – dzięki temu – bardzo atrakcyjny wygląd.

Jaspis cesarski, imperial czy jaspis lazurowe wybrzeże?

Wszystkie te nazwy dotyczą jednego rodzaju kamieni jaspisu. Jest to nazwa zwyczajowa (sprzedażowa) naturalnego jaspisu, który został zabarwiony na różne kolory opisane wyżej.

Cętkowany skarb starożytnych – historia wykorzystania

Swoją nazwę jaspis zawdzięcza występującym na nim wzorom: w języku greckim iaspis to „cętkowany kamień”, takie samo znaczenie ma on w językach: perskim, arabskim, hebrajskim, asyryjskim oraz w łacinie, co stanowi odzwierciedlenie jego popularności, jaką cieszył się już tysiące lat temu w całym świecie starożytnym. Warto jednak pamiętać, że ówcześni nazywali jaspisem również kamienie takie jak nefryt oraz inne, dzisiaj kwalifikowane jako chalcedon.

O jaspisie wspomina Biblia oraz inne starożytne księgi, wzmiankuje o nim w swoich pismach Pliniusz Starszy i Aleksander Macedoński, a także średniowieczni alchemicy oraz Dante Alighieri w Boskiej Komedii.

Znany był również ludom innych kontynentów:  plemionom indiańskim, a także w starożytnej Japonii oraz Chinach. Jaspis był używany do tworzenia pieczęci – te pochodzące z kultury minojskiej, znalezione w pałacu w Knossos na Krecie, powstały 1800 lat przed naszą erą. Tworzono z niego w przeszłości także amulety, mające zapewnić dobrobyt, zdrowie i bezpieczeństwo, stanowił również materiał rzeźbiarski – wykonywano z niego figurki, naczynia (między innymi misy, puchary, dzbany, kielichy, talerze), przedmioty użytkowe, a także mozaiki oraz inkrustacje. Wiele pięknych przedmiotów wykonanych z tego kamienia można podziwiać w Ermitażu w Sankt Petersburgu, bogato dekorowana jaspisem jest również kaplica Św. Katarzyny w zamku Karlštejn  koło Pragi.

W biżuterii jaspisowi nadawano najczęściej kształt kaboszonu – tworzono z niego naszyjniki, pierścienie, spinki oraz brosze.

Również dzisiaj taki kształt tego kamienia jest niezwykle popularny – dobrze prezentuje się  w technikach sutaszu oraz beadingu, ale warte wykorzystania są również inne kształty prezentujące unikatowość rysunków i kolorów – takie jak plastry, które doskonale nadają się na zawieszki, a także owale, monety, wałki, kwadraty oraz kule.

Krajobraz z jaspisem – o występowaniu

Jaspis spotkać można w wielu miejscach na świecie. W Polsce występuje przede wszystkim w Świekach koło Nowej Rudy oraz w Niedźwiedziej Górze koło Krzeszowic, ale znaleźć go można również w okolicach Wadowic, Wlenia, Marciszowa i Dobromierza. Wydobywa się go także w kopalni Bobrowniki-Blachówka.

Poza granicami naszego kraju występuje w Rosji, Mongolii, Indiach, Afganistanie, Armenii, Gruzji, Chinach, USA, Libii, Egipcie, RPA, Ugandzie, na Madagaskarze, w Australii, Niemczech, Włoszech, Wielkiej Brytanii, na Ukrainie, w Czechach, Finlandii, Meksyku, Urugwaju, Brazylii oraz Wenezueli.

W tym ostatnim kraju znajduje się niezwykły pomnik przyrody, umieszczony na liście światowego dziedzictwa UNESCO, który prezentuje urodę jaspisu w całej okazałości: jest to wodospad nazywany Jaspisowym Przełomem, w którym kaskady wody spływają po podłożu zbudowanym z czerwonego oraz czarnego jaspisu.

Nie musimy jednak podróżować aż do Ameryki Południowej, by móc cieszyć oko pięknem tego kamienia – każdy pojedynczy egzemplarz, ze względu na swój niepowtarzalny wzór i naturalny kolor, może być  naszym prywatnym miniaturowym pejzażem.

Życzę miłego czytania

Ewa, Royal-Stone

Zobacz jaspisy do biżuterii, dostępne w naszym sklepie internetowym.