Kurs jubilerstwa prezentujący sposób oprawy kamieni.

Serdecznie zapraszamy do lektury artykułu na temat pełnej oprawy kasetowej, przygotowanego przez Ilonę Duszak – jubilerkę prowadzącą pracownię Studio Ilona-Art, jak również tłumaczkę oraz wydawcę na rynku polskim “Kursu jubilerstwa” Carlesa Codiny.

1. Oprawa jubilerska kaboszonu – jak przygotować cargę?

W ramach cyklu “Kurs jubilerstwa”, w poprzednim wpisie pt. Kameryzowanie – niezbędne narzędzia, czyli jak przygotować warsztat zaprezentowaliśmy podstawowe narzędzia, wykorzystywane przy oprawie kamieni. W tym artykule przybliżymy sposób wykonania oprawy kasetowej (kastowej), zwanej też oprawą obwodową. Jest to jest najłatwiejsza do wykonania oprawa kamieni. Najczęściej stosuje się ją dla kamieni o szlifie kaboszonowym, gładkim, o płaskich dnach lub dnach wklęsłych.

Kaboszony do oprawy kasetowej znajdziecie w sklepie Royal-Stone.

Oprawa obwodowa powstaje w wyniku przylutowania na całej swojej długości do podłoża (blachy) obręczy – cargi, wykonanej z listwy (paska metalu) dokładnie dopasowanej wielkością i kształtem do kamienia. Cargę wykonujemy z paska odprężonego, miękkiego metalu, wykonanego najlepiej z czystego metalu o optymalnej grubości 0,6 mm.

Oprawy wykonujemy z otwartym lub zamkniętym dnem. Zamknięte dno stosujemy w przypadku kaboszonów z przezroczystych kamieni, takich jak np. kryształ górski, kwarc dymny, kwarc różowy, ponieważ oszlifowane do formy kaboszonu zachowują się jak soczewki, wydobywając wszelkie niedoskonałości znajdujące się pod dnem kamienia (np. zmarszczki, włoski, itp.).

Szerokość cargi powinna uwzględniać rozmiar kamienia, jak i jego wysokość (rys. 1).

Zaciśnięcie krawędzi kasety powinno każdorazowo dawać dostatecznie mocne osadzenie kamienia (rys. 2a-b).

Zbyt wysoka carga wpływa negatywnie na ekspozycję kamienia w naszych dziełach. Górna krawędź cargi może doginana do kamienia w sposób równomierny, bądź też zagniatana punktowo, tworząc rodzaj falbanki. Dolną część oprawy może zdobić plata, dodatkowa ozdobna obręcz wykonana np. z płaskownika, bądź drutu o przekroju kwadratowym okalającego oprawę.

Dopasowując cargę do kamienia należy pamiętać, aby miejsce lutowania znajdowało się mniej więcej w połowie najdłuższej krawędzi (sytuacja optymalna), nigdy w narożniku. (rys. 4)

Po zlutowaniu oprawy należy dokonać ostatecznych przymiarek kamienia i wykonanej przez nas oprawy. W przypadku zastosowania oprawy z zamkniętym dnem problematyczne może się okazać wyjęcie kamienia z wnętrza oprawy, bez jej uszkodzenia. Abyśmy nie mieli trudności z wyjęciem kamienia po przymiarce, należy do jego górnej powierzchni przykleić sztyft/trzpień. Za jego pomocą będziemy mogli manipulować kamieniem, dopasowując go do wnętrza oprawy (rys. 4).

Oprawę unieruchamiamy na podporach, w uchwytach (klubach) używając twardej, czerwonej smoły do oprawiania (rysunek nr 4). Należy podgrzać ją do takiego stopnia, aby można było ją ręcznie uformować do kształtu odpowiedniego dla kształtu i wielkości obrabianego elementu biżuterii. Biżuteria powinna być również lekko podgrzana, aby zapewnić lepszy kontakt ze smołą. Obrabiany element nie powinien całkowicie zatopić się w miękkiej smole. Oprawa powinna pozostać powyżej poziomu smoły. Smoła nie powinna przylegać do cargi.

W wyjątkowych przypadkach, do odpowiednio grubej płyty dolnej oprawy przylutowuje się trzpień, który następnie zaciskany jest w imadle ręcznym podczas oprawiania, zamiast użycia smoły (rys. 5). Po zakończeniu prac związanych z zakuwaniem kamienia trzpień jest odcinany, a miejsce jego mocowania zostaje wykończone w dalszym etapie tak, aby usunąć po nim widoczne ślady.

Jeżeli kamień nie pasuje prawidłowo do wnętrza oprawy (np. powstały zgrubienia w miejscach lutowania), możemy to skorygować i dopasować miejsce osadzenia kamienia przy użyciu rylca grawerskiego o odpowiednim kształcie. Rylec powinien ciąć gładko. Jeśli ruchy cięcia są krótkie, zbyt głębokie i zaczynają zadzierać metal oznacza to, że rylec tnie nieprawidłowo. Ostrze rylca powinno być zwilżone odpowiednią pastą do frezów, co pozwala na znacznie gładsze i łatwiejsze cięcie. Kamień dopasowany jest idealnie, gdy nie ma luzu między kamieniem a dnem oprawy.

Po dopasowaniu, kamień powinien zostać usunięty, aby umożliwić wykończenie krawędzi oprawy.

Ponieważ podczas zakuwania w narożnikach metal ulega największemu zagęszczeniu, więc górna krawędź cargi ulegnie uniesieniu podczas wykańczania krawędzi. W pierwszej kolejności należy ją obniżyć, wykorzystując do tego płaski pilnik jubilerski (rys 7 – na czerwono zaznaczono część cargi do spiłowania).

Carga wykonana jest z płaskownika, więc aby dobrze przylegała do powierzchni kamienia, zewnętrzną jej krawędź należy wyoblić używając małej krawędzi tnącej, płaskiego pilnika, a następnie papieru ściernego (zarówno z zewnątrz jak i od wewnętrznej strony), stopniowo zwiększając jego gradację 400/600/800/1000.

Pracując ze złotem wytnij wewnętrzną krawędź cargi za pomocą płaskiego rylca grawerskiego (rys. 8a), a następnie wygładź zewnętrzną krawędź ramki za pomocą małej krawędzi tnącej płaskiego pilnika (rys. 8b), tak aby obie tworzyły spiczastą krawędź. Następnie kamień można umieścić w oprawie. Użycie narzędzi skrawających pozwala na odzyskanie cennego metalu.

2. Oprawa jubilerska kaboszonu – jak zakuć kamień?

A. Zakuwanie drobnych, okrągłych kamieni.

Zakuwanie niewielkich, niezbyt wysokich kamieni o kolistym konturze możemy wykonać używając zakuwacza.

UWAGA: Średnicę końcówki zakuwacza dobieramy do średnicy oprawy, a nie do średnicy kamienia!

Maksymalna średnica dostępnych zakuwaczy wynosi 9,9mm. Właściwą końcówkę osadzamy w rękojeści. Nasuwamy końcówkę pionowo na oprawkę z osadzonym kamieniem a następnie, trzymając zakuwacz za uchwyt w dłoni, wykonujemy koliste ruchy pod lekkim skosem z równomiernym dociskiem. Kąt wychylenia od pionu nie może być zbyt duży, by wnętrze zakuwacza nie porysowało powierzchni kamienia. Co kilka pełnych okrążeń sprawdzamy efekty naszej pracy. Użycie zakuwacza pozwala na równomierne, gładkie dociśnięcie oprawy do powierzchni kamienia (rys. 9a-c).

W przypadku wystąpienia luzu po użyciu zakuwacza, w kolejnym, dodatkowym kroku krawędzie wyższych carg dociskamy do kamienia gładzikiem. Operacja powinna być wykonywana przez ukośny nacisk narzędzia skierowany w kierunku kamienia. Wykorzystując gładzik nie stosujemy dociskania oprawy do kamienia punktowo, oprawę zawsze dociskamy prowadząc narzędzie płynnym ruchem wzdłuż konturu oprawy.

B. Zakuwanie większych kamieni.

Jak poradzić sobie w przypadku większych kamieni? W przypadku oprawy obwodowej sugeruje się dociśnięcie cargi do kamienia za pomocą ręcznego narzędzia do dociskania, jak np. gładzik. Jeśli jednak metal jest zbyt gruby lub wykonany z twardszego materiału, narzędzie może okazać się nieskuteczne. W takim przypadku należy zastosować inną metodę oprawiania kamienia. Jedną z nich jest użycie narzędzi do repusu, czyli płaskiej puncy i młotka cyzelerskiego (rys. 10).

Aby skorzystać z puncy i młotka:

Młotek powinien mieć powierzchnię o średnicy około 20 do 21 mm (młotek cyzelerski), a punca powinna mieć długość około 120 do 130 mm. Korzystając z tej metody można oprawić kamień na dwa sposoby.

Pierwsza metoda wymaga udziału dwóch osób i nie jest w pełni satysfakcjonująca, ponieważ jest nieekonomiczna. Ponadto wymaga dobrego skoordynowania pracy obu osób podczas realizacji procesu.

Drugi sposób polega na tym, że wszystkie czynności są wykonywane są przez jedną osobę, co jest znacznie bardziej ergonomiczne.

C. Zakuwanie kamienia wykonywane przez dwie osoby.

Wymagane narzędzia: Młotek cyzelerski i punce (płaska i okrągła, kopytko).

Jedna osoba trzyma podporę w lewej ręce. Kamień w oprawie jest osadzany w smole do zakuwania. Jeśli kamień leży luźno w oprawie, należy go unieruchomić, dociskając kciukiem lewej ręki. Prawa ręka trzyma puncę. Punca powinna być trzymana pod kątem (rys. 11a ilustruje prawidłową pozycję). Gdy znajdzie się w zbyt pionowej pozycji, może to spowodować nieprawidłowe ściśnięcie krawędzi oprawy, a tym samym pojawienie się jej deformacji oraz powstanie zbędnej szczeliny pomiędzy oprawą i kamieniem (rys. 11b).

Druga osoba uderza młotkiem w puncę. Ważne jest, aby uderzenia w puncę były wykonywane z niezbyt dużą, równą siłą i były szybkie. Kciuk prawej dłoni osoby zakuwającej powinien mocno dociskać puncę do pozostałych palców, aby prowadzić ją podczas zakuwania i jednocześnie przesuwać ją po krawędzi oprawy, miejsce koło miejsca, po każdym uderzeniu.

D. Zakuwanie oprawy wykonywane przez jedną osobę.

Wymagane narzędzia. Najważniejszym wymaganym elementem wyposażenia jest kula grawerska (lub imadło obrotowe albo uniwersalne imadło kulowe) o regulowanym rozwarciu szczęk powyżej 30 mm, młotek cyzelerski oraz płaska, okrągła punca.

Element roboczy powinien być zalany smołą w celu unieruchomienia. Trzpień, na którym osadzona jest smoła z unieruchomionym obrabianym przedmiotem, jest zaciskany w kuli grawerskiej (lub imadle obrotowym) za pomocą samodzielnie wykonanego dwuelementowego zacisku – jednego wykonanego z drewna, a drugiego z małego kawałka stalowej płytki stalowej (rys. 13).

Podczas poprzedniego sposobu przeprowadzenia operacji oprawiania pozycja siedząca pracownika była taka, że łokieć jego prawej ręki był umieszczony poziomo po prawej stronie stołu warsztatowego. Lewe ramię opierało się lekko o lewą stronę stołu. Aby uczynić tę metodę nieco łatwiejszą, osoba musi przyjąć nieco wyższą pozycję, tak aby jej biodro znajdowało się na poziomie stołu warsztatowego. Światło powinno padać na obrabiany przedmiot od przodu.

Kamień powinien być przytrzymywany małym palcem lewej ręki. Pozostałe palce tej samej ręki trzymają puncę (rys 14). Punca jest umieszczona po prawej stronie ramki. Kciuk powinien mocno dociskać puncę do pozostałych palców, aby prowadzić ją podczas zakuwania.

Trzymając młotek cyzelerski w prawej ręce, uderzaj w puncę szybkimi, równymi uderzeniami. Należy uważać, aby uderzenia młotka trafiały w puncę pionowo, od góry. Podczas uderzania dłoń i dolna część ramienia nie powinny poruszać się wraz z młotkiem, ponieważ jest to bardzo męczące, szczególnie w przypadku ciasnej pozycji. Wpływa to na częstotliwość i intensywność uderzeń, dlatego ruch młotka powinien pochodzić wyłącznie z nadgarstka.

Po oprawieniu kamienia z jednej strony, kulę należy obrócić o 180 stopni i zakuć kamień z drugiej strony w ten sam sposób. Niestety tylko doświadczenie może określić siłę uderzeń młotka potrzebną do dociśnięcia metalu do kamienia. Im szybsze i bardziej równomierne uderzenia, tym bardziej satysfakcjonujące będą wyniki pracy.

Inną metodą, jeżeli materiał oprawy nie jest zbyt cienki i kruchy, jest użycie mikrosilnika z giętkim wałem zakończonym młotkiem udarowym z końcówką zakuwającą. Dzięki tej metodzie można uzyskać dobre wyniki. Najlepsze wyniki zostaną oczywiście uzyskane, jeśli użytym materiałem jest srebro.