Dzisiaj rozpoczynamy cykl wpisów, który ucieszy wszystkie osoby zainteresowane technikami jubilerskimi. Cykl poświęcony będzie kameryzowaniu, czyli wysadzaniu powierzchni metalu przy użyciu wielu różnych materiałów. 

Cykl przygotowała dla Was Ilona Duszak – jubiler złotnik, prowadząca pracownię złotniczą Studio Ilona-Art. Artystka jest także tłumaczem oraz wydawcą w Polsce 3-tomowego “Kursu jubilerstwa” Carlesa Codiny.

Część pierwsza jest poświęcona podstawowym, potrzebnym narzędziom. Serdecznie zapraszamy do lektury!

---

Kameryzowanie jest techniką zdobienia metalu, będącą specjalnością złotnictwa. Kameryzowanie polega na wysadzaniu powierzchni metalu przy użyciu wielu różnych materiałów, zarówno pochodzenia mineralnego jak i organicznego. Najcenniejsze z nich, to oczywiście kamienie szlachetne, kamienie półszlachetne, perły, koral, bursztyn. Powszechnie stosuje także materiały o stosunkowo niewielkiej wartości, jak macica perłowa, kość, róg czy drewno.

Oczywiście, zarówno kamienie szlachetne, jak i inne materiały muszą zostać uprzednio uformowane i oszlifowane. Tym zajmują się wyspecjalizowani szlifierze. Filozofia i systemy formowania kamieni zmieniały się na przestrzeni wieków, by osiągnąć współczesne mistrzostwo pozwalające wydobywać piękno ich blasku.

Współcześnie oprawy kamieni wykonuje się bardzo precyzyjnie i wykorzystuje do tego mikroskopy oraz inne zaawansowane technologie, jak np. projektowanie 3D. Jednak i bez ich wykorzystania możemy, po praktycznym opanowaniu podstaw warsztatu, bezbłędnie wykonywać podstawowe typy oprawy kamieni i z czasem zacząć tworzyć własne, nowatorskie projekty.

Narzędzia do oprawiania uważane są za zaawansowaną grupę narzędzi złotniczych. Wykorzystywane są do osadzania obiektów takich jak fasetowane kamienie szlachetne, kaboszony z kamieni półszlachetnych lub koralików w różnych metalowych elementach mocujących, takich jak koronki, korny, cargi czy szpilki. Przedstawiamy je w dalszej części. 

Narzędzia do oprawiania kamieni – kameryzowania.

Gładzik stalowy prosty lub zagięty to narzędzie wykonane z wysokiej jakości polerowanej stali z drewnianą rączką, służące do doginania i kształtowania opraw kasetowych (kastowych) tzw. carg.

Zakuwacze – narzędzia w formie stalowego, stożkowego i polerowanego otworu wewnątrz stalowego cylindra z trzpieniem. Średnice otworu wewnętrznego mierząc u podstawy stożka od 1,5 mm do 9,9 mm.  Służą do szybkiego oprawiania okrągłych kaboszonów niewielkich rozmiarów. Zakuwacze montuje się w drewnianej rękojeści (zakuwak) w kształcie grzybka zakończonej metalowym chwytem, w który wsuwa się trzpień zakuwacza. 

Stopka do doginania kast i łapek to narzędzie z polerowanej stali z drewnianą rączką. Jest narzędziem z kwadratowym trzpieniem zakończonym płaską powierzchnią, którym można dogiąć/docisnąć oprawę kamienia. Odmianą tego narzędzia jest stopka z wcięciem, wyposażona w stalową, półokrągłą i wypolerowaną głowicę z wcięciem ułatwiającym dogięcie łapek.

Rylce (sztychle) grawerskie to narzędzia skrawające. Jest to rodzaj maleńkich, stalowych dłut oprawianych w rękojeści w kształcie grzybków. Ich profile i i kształty bywają rozmaite. Na końcach ścięte są skośnie. Czołowe skosy, o różnych wykrojach pozwalają na rycie linii o różnym profilu. Umożliwiają wykonanie dowolnych korekt w metalu, w celu dopasowania wnętrza oprawy do kształtu kamienia lub do wystrugania wiórków do przygotowania kornów w oprawie pełnej. Pozwalają również na precyzyjne wyprofilowanie narożników wielokątnych kastów (np. kwadratowych, trójkątnych).

Perelnik (korneisen) – narzędzie służące do oklepywania wiórków metalu podniesionych wokół kamienia, w celu uformowania z nich małych gałeczek zachodzących częściowo na kamień. Dostępne są pojedyncze perelniki o odpowiedniej średnicy lub ich zestawy.

Frezy – wieloostrzowe narzędzia skrawające. Dzielą się na różne grupy ze względu na kształt głowicy, geometrię ostrzy lub materiał z jakiego są wykonane. W warsztatach złotniczych najczęściej używane frezy walcowe, walcowo-stożkowe, stożkowe, kulkowe, kołowe, kubkowe, soczewkowe i talerzowe.

Trzpienie frezów osadzamy w uniwersalnych uchwytach zaciskowych z ruchomym oparciem (ręczna obróbka), ręcznych wiertarkach (furkadełkach), w uchwytach miniszlifierek bądź w szczególnie dedykowanych do jubilerstwa prostnicach połączonych z silnikiem jubilerskim.

Przed rozpoczęciem pracy głowicę tnącą freza warto posmarować specjalną pastą. Można też z powodzeniem korzystać z wszelkich olejów maszynowych. Zwiększa to komfort pracy i przedłuża żywotność narzędzia. Średnice frezów powinny być dostosowane każdorazowo do średnicy kamienia, czy rozmiarów wykonywanego elementu konstrukcyjnego (np. szerokości i głębokości kanału w oprawie kanałowej).

Wiertła – narzędzia skrawające służące do wykonywania pionowych otworów. Zasadnicza różnica między wiertłami, a frezami polega na kierunku skrawania. Wiertło może jedynie zagłębiać się w materiale wzdłuż, czyli równolegle do swojej osi symetrii, natomiast frez pracuje w poziomie skrawając materiał  na boki (prostopadle do własnej osi symetrii). W złotnictwie wykorzystywane są precyzyjne miniwiertła ze stali narzędziowej. 

Najbardziej uniwersalna średnica chwytu to 2,35mm. Pozwala ona na zamocowanie wiertła w szerokim spektrum uchwytów – zarówno w urządzeniach ręcznych (furkadełka), jak też w uchwytach i głowicach miniszlifierek oraz prostnic.

Kastowniki – narzędzia o najróżniejszych profilach (okrągłe, owalne, kwadratowe, trójkątne) stosowane do wykonywania oprawek pełnych (kastów) do kamieni fasetowanych oraz ich wariantu ażurowego, odcinkowego lub punktowego, w tzw. łapki (stosowanych do kamieni o wysokim współczynniku załamania światła).

Istotną grupą bardzo przydatnych narzędzi są podpory (uchwyty), w których unieruchamiamy elementy montażowe, oprawy poddawane obróbce, stabilizując je. Najczęściej używana jest do tego smoła do oprawiania, nanoszona u góry kluby, w którą zatapiany jest element poddawany obróbce. Tę samą funkcję, co smoła spełnia również specjalne tworzywo polimerowe. Ma tę zaletę, iż w odróżnieniu od smoły nie wymaga żmudnego ręcznego przygotowania, jest wielokrotnego użytku, możemy je bardzo łatwo i szybko usunąć po zakończeniu pracy podgrzewając do temperatury ok. 63 st.C. Chcąc uprzednio unieruchomić w tworzywie przedmiot podgrzewamy je do tej samej temperatury (63 st.C) i osadzamy przedmiot, zatapiając go w uformowanej masie. Tracąc temperaturę (stygnąc) tworzywo twardnieje unieruchamiając obrabiany przedmiot.

Kluby (uchwyty) mogą być jednostronne, skręcane z boku, lub dwustronne z klinem. Dodatkowo dostępne i przydatne są także uniwersalne uchwyty jubilerskie.

W warsztacie powinny się znaleźć również precyzyjne cyrkle, którymi zgrabnie wyznaczymy równo oddalone od siebie punkty oraz rysiki traserskie z końcówką z węglików spiekanych. Te ostatnie są pomocne w precyzyjnym wyznaczaniu miejsc (gniazd), w których osadzimy kamienie.

Przedstawione wyżej narzędzia to wyłącznie wycinek wyposażenia pracowni stanowiący niezbędne minimum, jeśli chcemy rozpocząć przygodę z oprawianiem kamieni.

Na zakończenie tego artykułu przypominamy, że nie możemy zapomnieć także o pilnikach, pilnikach iglakach, papierze ściernym wodnym, narzędziach i materiałach polerskich nadających ostateczny sznyt naszym pracom.

W następnym artykule zajmiemy się wykonaniem dwóch typów opraw: kasetowej oraz pełnej.

Ilona Duszak/Studio IlonaArt