Jak korzystać z koła barw?

Zrozumienie, czym jest barwa, jak powstają kolory, jakie są ich składowe oraz jakie efekty dają różne strategie zestawiania poszczególnych kolorów ze sobą – każdemu z nas może się bardzo przydać. W przypadku, gdy tworzymy biżuterię, wiedza ta będzie szczególnie cenna.

Dla kogo koło barw?

Dla twórców sztuk wizualnych: malarzy, grafików, ilustratorów czy fotografów, a także dla projektantów modowych czy architektów wnętrz kolor jest podstawowym narzędziem pracy. Nie musimy jednak profesjonalnie zajmować się projektowaniem czy sztuką: aranżacja wnętrza, makijaż czy modowa stylizacja – to tylko przykłady codziennych sytuacji, kiedy wiedza o kolorze może ułatwić nam odnalezienie się wśród niekończących się możliwości kolorystycznych zestawień.

O tym, jak ważną rolę kolory odgrywają w projektowaniu i tworzeniu biżuterii, wiedzą dobrze wszystkie biżuteryjki. Mamy ogromny wybór świetnych materiałów: koralików Toho i Miyuki, sznurków sutaszowych czy kamieni naturalnych, które są dostępne w szerokich gamach kolorystycznych i dają nam olbrzymie pole do tworzenia oryginalnych, fantazyjnych prac. Czasami jednak trudno się w tym morzu możliwości odnaleźć. Czy mogę połączyć niebieski z pomarańczowym i różowym? Czy postawić na kontrasty czy na monochromatyzm? Tutaj z pomocą przychodzi wiedza o kolorze i bardzo przydatne narzędzie, jakim jest koło barw. W dzisiejszym wpisie opowiemy szerzej, jak z niego korzystać, aby stworzyć spójne, harmonijne i przyciągające wzrok prace.

Wprowadzenie do koła barw

Teoria koloru i sposób powstawania barw to wyjątkowo obszerny temat, który zasługiwałby właściwie na oddzielny wpis. Wiedza o kolorze i widzeniu jest szeroką dziedziną nauki – tutaj zaprezentujemy tylko podstawowe informacje na temat kolorów, potrzebne do zrozumienia działania koła barw. Dlatego zachęcamy do zgłębienia tematu na własną rękę – literatura dotycząca tego obszaru jest niezwykle bogata.

Naszą propozycją dla wszystkich zainteresowanych historią kolorów jest fascynująca książka pióra Kassi St Clair, Sekrety kolorów. Jeśli jesteście ciekawi, czym jest róż Mountbattena lub – co kolor pchli ma wspólnego z Marią Antoniną, koniecznie zajrzyjcie do tej książki. 

“Starożytni Grecy postrzegali kolory na kontinuum od bieli do czerni; w ich oczach żółty był nieco ciemniejszy od białego, a niebieski nieco jaśniejszy od czarnego, zaś czerwień i zieleń znajdowały się pośrodku. Duże przywiązanie do tej koncepcji wykazywali również średniowieczni pisarze. Idea, by czerwony, żółty i niebieski uznać za kolory podstawowe, a zielony, pomarańczowy i fioletowy – za pochodne, narodziła się dopiero w XVII wieku. Największym obrazoburcą okazał się Newton, który w 1704 roku w swoim dziele zatytułowanym Optics opisał spektrum barw. Jego koncepcje były niezmiennie wpływowe: biel i czerń znienacka przestały być kolorami, a widmo nie przebiegało już od jasnego do ciemnego. Newtonowskie koło barw narzuciło również porządek w relacjach między barwami dopełniającymi. Określano tak pary kolorów – np. zielony i czerwony albo niebieski i pomarańczowy – które zestawione razem silnie rezonują. Idea barw dopełniających miała głęboki wpływ na późniejszą sztukę; artyści tacy jak Vincent van Gogh i Edvard Munch wykorzystywali je, by nadać swoim obrazom strukturę i wzmocnić ich dramatyzm.”

Kassi St Clair, Sekrety kolorów

Niech powyższy fragment służy nam za małe wprowadzenie do historii koloru – jest on doskonałą ilustracją tego, że świat barw intrygował ludzi od zawsze, ale też przede wszystkim tego, jak bardzo na przestrzeni wieków zmieniało się ich rozumienie. To, co wiemy o kolorze teraz, jest efektem całych wieków dociekań fizjologów, fizyków czy teoretyków sztuki, zaś naszą dzisiejszą wiedzę o kolorze świetnie podsumowuje i syntetyzuje koło barw.

Co to jest koło barw?

Koło barw to okrągła dwustronna plansza. Każda ze stron posiada dwie warstwy: spodnia warstwa to koło z promieniście ułożonymi kolorami, wierzchnia – ruchomy krążek z okienkami, który poprzez obracanie wskazuje kolory oraz ich połączenia i relacje według określonych schematów. 

Pierwsza strona (z obrotowym krążkiem odsłaniającym krawędź) pomaga zrozumieć sposób powstawania kolorów, pokazując, jaki efekt daje mieszanie poszczególnych barw ze sobą.

Jest na niej zaprezentowane 12 kolorów umieszczonych na obrzeżu tarczy. Trzy spośród z nich (rozmieszczone na kole jako wierzchołki trójkąta równobocznego), to kolory podstawowe, z wymieszania których możemy stworzyć wszystkie inne barwy. Te kolory to czerwony, żółty i niebieski.

Kolory znajdujące się między nimi pochodzą z wymieszania tych barw. Pośrodku między nimi są więc zaprezentowane kolory pochodne I stopnia:

  • połączenie czerwonego i żółtego – kolor pomarańczowy,
  • połączenie czerwonego i niebieskiego – kolor fioletowy,
  • połączenie niebieskiego i żółtego – kolor zielony.

Kolory pochodne I stopnia również możemy połączyć z kolorami podstawowymi – z wymieszania ich powstają kolory pochodne II stopnia. Jest ich 6 i są to na przykład powstały z połączenia pomarańczowego i żółtego kolor żółtopomarańczowy czy niebieskofioletowy – powstały ze zmieszania niebieskiego oraz fioletu.

Obrotowa tarcza ukazuje, w jaki sposób z tych czystych kolorów można stworzyć inne barwy, dodając do nich kolory podstawowe: niebieski, żółty i czerwony, a także – czerń i biel. Na tarczy znajduje się również 10-stopniowa skala szarości oraz podział kolorów na chłodne i ciepłe.

Druga strona koła barw obrazuje sposób tworzenia harmonijnych i miłych dla oka kompozycji kolorystycznych według prostych schematów.

Górne, najbliższe krawędzi okienko prezentuje kolor główny, który w zestawieniach kolorystycznych przez swoją siłę będzie się wyróżniał i dominował nad innymi. Jest to jednocześnie kolor czysty, a więc niezawierający domieszek bieli, czerni ani szarości. Efekty połączenia z nimi pokazują większe, trzykolorowe okienka prezentujące dodanie współczynnika jasności/ciemności oraz nasycenia:

  • tint to rozjaśnienie koloru bielą – w taki sposób powstaje
    na przykład kolor różowy (poprzez rozbielenie czerwieni),
  • tone – to połączenie koloru z szarością – dodanie koloru szarego powoduje zmianę nasycenia,
  • shade to przyciemnienie koloru poprzez dodanie do niego czerni.

Na planszy są krótko opisane gamy kolorystyczne, a obrót zewnętrzną tarczą wizualizuje poszczególne rodzaje kompozycji barwnych. Schemat budowania części z tych gam wskazuje diagram znajdujący się pośrodku tarczy.

Pierwszą i najprostszą gamą jest gama monochromatyczna – wykorzystuje kolory tylko w obrębie jednego pola koła barw, a więc warianty jednego koloru zmieszanego z bielą, czernią lub szarością.

Kolejna to gama kolorów pokrewnych (analogiczna) – w takiej kompozycji korzysta się z 2 do 5 sąsiadujących ze sobą kolorów na kole barw.

Gama dopełniająca łączy kolory położone po przeciwległych stronach koła barw – kompozycje stworzone na bazie tej gamy działają na zasadzie kontrastu. Taki kontrastowy efekt tworzy połączenie koloru niebieskiego z pomarańczowym czy żółtego z fioletem.

Kolejna gama bazuje na zestawieniu 3 kolorów rozmieszczonych równomiernie na kole barw – jest to triada.

Czymś pośrednim między gamą dopełniającą a triadą jest triada dopełniająca, w której kolor główny jest uzupełniony 2 kolorami dopełniającymi z przeciwległej strony koła barw.

Kolejna gama kolorystyczna to tetrada, wykorzystująca 2 pary kolorów dopełniających (czyli kontrastujących ze sobą). Koło barw ilustruje dwa jej warianty. 

Jak używać koła barw

Obracanie zewnętrzną planszą ukazuje nam niezliczone możliwości tworzenia kompozycji kolorystycznych na bazie tych gam: zarówno tych bardziej stonowanych, monochromatycznych lub bazujących na pokrewnych kolorach, jak i takich zbudowanych na opozycjach i kontraście.

Już samo obracanie krążkiem to świetna zabawa, ale jeszcze przyjemniejsze może być zastosowanie tych schematów w praktyce, a doskonałym przykładem, jak wspaniale można bawić się kolorami, są poniższe prace zdolnych rękodzielniczek.

W przedstawionej biżuterii kolory grają główną rolę: zapraszamy do zaobserwowania, jakie efekty dają różne sposoby łączenia ich ze sobą.
A także – do samodzielnej zabawy kolorami we własnych projektach biżuteryjnych! Koło barw znajdziecie w naszym sklepie Royal-Stone.

Autorkami prac wykorzystanych we wpisie są: Anna Szarek, Barbara Lepak, Ewa Genge, Magda Bielska, Natalia Zaborowska, Ula Orlicka, Olga, Dorota i Ewa z Royal-Stone.

Udanej pracy z kolorami życzy Ewa z Royal-Stone