W dzisiejszym artykule nauczymy się osadzania kamieni w tzw. oprawie cygańskiej. Serdecznie zapraszamy do rozwijania swoich umiejętności i poszerzania warsztatu jubilerskiego.  

---

Oprawa pełna, cygańska (zlicowana) jest jedną ze starszych technik oprawiania kamieni. Jest ona jednak bardzo popularna także współcześnie, ze względu na swój minimalistyczny, nowoczesny wygląd.

Oprawę cygańską stosuje się do ozdabiania biżuterii małymi kamieniami, poprzez umieszczenie kamienia bezpośrednio pod powierzchnią metalu (blachy, płaskownika, szyny obrączki) w otworze z uskokiem.

Zalety oprawy cygańskiej.

• Daje czysty i minimalistyczny wygląd – tafla kamienia niemal zlewa się z metalową powierzchnią.
• Zapewnia doskonałą ochronę kamienia. Kamień jest zabezpieczony jednolicie na całym obwodzie i nie powoduje mechanicznych uszkodzeń odzieży, co czyni go idealnym wyborem dla zdobienia męskiej biżuterii i dla wszystkich kobiet obawiających się, że ich aktywny tryb życia może narazić odsłonięte klejnoty na uszkodzenia lub wręcz ich utratę.

Należy pamiętać, że kamienie o niskiej twardości nie nadają się do tego stylu oprawiania (szczególnie dla początkujących), ponieważ mogą zostać potencjalnie dość łatwo uszkodzone podczas procesu zakuwania. Ekstremalna bliskość narzędzia do zakuwania względem kamienia oznacza, że oprawa ta jest używana zazwyczaj do oprawiania twardych kamieni. Wysoka twardość oprawianego kamienia pozwala również wcisnąć go lekko w oprawę przed zakuciem. Eliminuje to konieczność stosowania punktów blokujących w czterech przeciwległych narożnikach w celu unieruchomienia kamienia.

Ponadto istotny jest dobór wielkości kamieni do grubości elementu, w którym zostaną osadzone. Pawilon, a nawet kolet nie mogą wystawać z oprawy. Jest to szczególnie istotne przy wykonywaniu zdobień obrączek, pierścionków. Należy również pamiętać, że wykonanie oprawy cygańskiej wymaga precyzji i dbałości o szczegóły, ponieważ wszelkie niedoskonałości będą widoczne na metalowej powierzchni i mogą mieć negatywny wpływ na ostateczny, ogólny wygląd biżuterii.

1. Kurs jubilerstwa – oprawa cygańska. Przygotowanie do pracy i uwagi wstępne.

Aby uzyskać piękną pracę, jak zawsze rozpoczynany od projektu i rozplanowania położenia kamienia/kamieni na powierzchni metalu.

Do rozplanowania położenia kilku kamieni można użyć wosku pszczelego. Równą warstwą pokrywamy powierzchnię metalu i planujemy rozkład kamieni rozmieszczając je na metalu do góry dnem. Następnie traserem zaznaczamy centralne punkty śladów pozostawionych przez tafle kamieni. Zaznaczone punkty (wgłębienia) posłużą za prowadnice podczas wiercenia. Być może będzie potrzeba wyregulowania kształtu rondysty. Jak to zrobić opisałam w trzecim rozdziale artykułu “Kurs jubilerstwa cz.3. Oprawa kasetowa pełna.“

Pracę mocujemy bezpiecznie w uchwycie/imadle/kuli grawerskiej.

Ważne: Pracujcie zawsze z punktami podparcia dla łokci i dłoni! Dzięki temu Wasze ruchy będą pewne i precyzyjne

Kurs jubilerstwa – oprawa cygańska. Plan pracy.

W miejscu, w którym planujemy osadzić kamień centralnie nawiercimy otwór. Otwór wiercimy prostopadle do powierzchni metalu, przewiercając go na wylot. Pilotażowe otwory wywiercimy małym wiertłem o średnicy 0,5 mm. Można też użyć innego wiertła o średnicy zbliżonej do 1/3 średnicy kamienia. Otwór na dole oprawy poniżej uskoku powinien być docelowo nie większy, niż 3/4 średnicy kamienia.

Następnie od góry rozfrezujemy otwór do średnicy kamienia. Dobór kształtu frezu zależy od kształtu pawilonu kamienia. Prawidłowo wykonany otwór z uskokiem spełni dwie podstawowe funkcje: zapewni solidne miejsce spoczynku dla kamienia i zapobiegnie jego przesuwaniu się na boki dzięki otaczającym go ściankom. Ścianki muszą być idealnie pionowe i przylegać do kamienia. W kolejnym kroku umieścimy kamień w otworze upewniając się następnie, że został dobrze osadzony i przylega do metalowej powierzchni uskoku. Zakujemy oprawę dociskając metal wokół kamienia do brzegów jego korony. Wykorzystamy do tego celu puncy i młotka lub końcówki zakuwającej elektronarzędzia – młotka udarowego. Na końcu wyszlifujemy i wypolerujemy metalową powierzchnię, dzięki czemu uzyskamy gładkie wykończenie.

Kurs jubilerstwa – oprawa cygańska. Jaki materiał wykorzystać do ćwiczeń?

Idealnym materiałem do naszych ćwiczeń jest miedź. Dlaczego doradzam wam na początek ćwiczenia z miedzianymi elementami? Jest materiałem względnie tanim i posiadającym odpowiednie dla naszych celów właściwości. Na rynku znajdziecie wiele miedzianych materiałów o właściwych parametrach (takich jak grubość, odpowiednia średnica) bez konieczności ponoszenia wydatków na urządzenia do obróbki mechanicznej, jak np. walcarka, przeciągarka, itd. Miedź jest przy tym przewidzianym przez prawo probiercze dodatkiem stopowym zarówno dla stopów srebra, jak i dla złota. W przypadku srebra, miedź jest jedynym dodatkiem stopowym dopuszczonym przez prawo. Wprowadzenie innych metali czy stopów takich jak aluminium, mosiądz, w tym mosiądz wysokoniklowy tzw. neusilber (alpaka, tzw. nowe srebro), zanieczyści wam pyłem i opiłkami zarówno narzędzia jak i warsztat, co w przyszłości może zdecydowanie negatywnie wpłynąć na pracę z metalami szlachetnymi. Dobrej jakości narzędzia (pilniki, frezy, itd) są stosunkowo drogie, a ich wymiana naraziłaby was na niemały wydatek. Warto pamiętać, że wszelkie, nawet te najmniejsze zanieczyszczenia innymi dodatkami stopowymi wpływają na właściwości fizyczne stopów jak np. plastyczność, kowalność. W przypadku zanieczyszczenia narzędzi i późniejszej pracy nimi przy srebrze może nas spotkać niemiła niespodzianka odmowy nadania cech wyrobowi przez Urząd Probierczy.

Co zrobić z miedzianymi opiłkami z ćwiczeń? Oczyścić narzędzia, warsztat, sprzątnąć i wyrzucić do śmieci. Po przejściu na pracę ze srebrem zbierajcie wlewki z opiłków (sposób postępowania opisany został w I tomie cyklu „Kurs jubilerstwa” – „Podstawowe techniki”). Po zgromadzeniu większej ilości takich wlewków oddajcie je do rafinacji. Uzyskacie dzięki temu na powrót granulat z czystego srebra.

Przygotuj do ćwiczeń płaskownik miedziany grubości 3-4 mm (wybierz np. płaskownik o wymiarze 100x50mm). Bez większych problemów można go zakupić. Zdobądź także kilka cyrkonii jednakowej wielkości o średnicy 3mm. Cyrkonie o takim wymiarze są na tyle duże, że nie powinno być problemu z zaobserwowaniem postępu prac i oceny poprawności poszczególnych etapów. Pamiętaj o odpuszczeniu płytki miedzianej (nagrzanie palnikiem do koloru “ciemnej wiśni” i schłodzenie w chłodnej wodzie). Dzięki temu pozbędziemy się niekorzystnych naprężeń powstałych w procesie walcowania. Traserem podziel płytkę na 8 jednakowych sekcji, każda 25×25 mm zarówno na wierzchniej stronie, jak i od spodu.

2. Kurs jubilerstwa – oprawa cygańska. Wykonanie.

1. Na początku oprawimy pojedynczy kamień. Miejsce na jego osadzenie wyznacz na środku jednej z sekcji wydzielonych na posiadanej płytce miedzianej służącej do ćwiczeń. Poprowadź traserem delikatnie przekątne z narożników sekcji po obu stronach płytki (wierzchniej i spodniej). Punkt przecięcia wyznaczy nam środek oprawy (rys. 1). Zaznacz mocniej traserem wyznaczony punkt. Posłuży ci za prowadnicę podczas wiercenia. Tak samo postąp na spodzie płytki w tej samej sekcji. Pozostałe z wyznaczonych pól pozwolą Ci później na wykonywanie kolejnych ćwiczeń. 

2. Małym wiertłem pilotującym (średnica 0,5mm – 1mm) wykonaj w wyznaczonym punkcie otwór na wylot, prostopadle do powierzchni płytki (rys. 2). Pamiętaj o nasmarowaniu wiertła pastą/preparatem do frezów i narzędzi skrawających. Doskonałym wyborem będzie specjalistyczny preparat SuperQ marki Niqua – producenta jednych z najlepszych narzędzi jubilerskich znanych pod nazwą Antilope. Dzięki zastosowaniu wskazanego preparatu będzie ci łatwiej wiercić i wiertło będzie się tępiło znacznie wolniej. Jeżeli czynność wykonałeś prawidłowo, wówczas otwór wylotowy powinien wypaść na przecięciu przekątnych zaznaczonych uprzednio na spodzie płytki.

3. Zmierz suwmiarką średnicę rondysty kamienia. Jest to istotne dla precyzyjnego dobrania rozmiaru frezu.

4. Kolejnym krokiem jest rozszerzenie górnej części otworu frezem do momentu, aż kamień się w nim zmieści. Początkującym proponuję rozpoczęcie frezowania frezem kulistym o średnicy nieco mniejszej od średnicy kamienia (rys. 3). Wyfrezuj otwór na głębokość równej połowie wymiaru kuli frezu uważając, by otwór był dobrze wyśrodkowany względem uprzednio wykonanego otworu pilotującego. Oczywiście przed frezowaniem nasmaruj głowicę tnącą specjalistycznym preparatem SuperQ.

5. Następnie użyj freza o właściwym kształcie (frezu typu Z w kształcie płomienia, walcowo-stożkowego lub soczewkowo-talerzowego) oraz średnicy równej średnicy kamienia i dokończ frezowanie otworu. Pracuj powoli i z możliwie najwyższą starannością (rys. 4). Frezujemy do momentu, w którym tafla kamienia znajdzie się nieznacznie powyżej lub na równi z powierzchnią metalu. Na tym etapie należy regularnie sprawdzać głębokość rozfrezowywanego otworu, najlepiej wkładając co jakiś czas kamień do oprawy.

6. Weź teraz większe wiertło o średnicy nie większej niż 3/4 średnicy kamienia (np. śr. 2 mm), nasmaruj i rozwierć otwór na wylot. Dzięki temu do kamienia dotrze więcej światła i tym samym będzie się on prezentował efektowniej (rys. 5).

7. Gniazdo powinno być wywiercone na tyle głęboko, aby rondysta kamienia znalazła się ok. 0,5 mm poniżej powierzchni metalu. Pomiaru dokonuje się od górnej powierzchni metalu, a nie od jakiegokolwiek wystającego zadzioru, który mógł powstać podczas frezowania gniazda.

8. Wsuń ostrożnie kamień do oprawy, wypoziomuj i dociśnij do uskoku za pomocą drewnianego lub kościanego narzędzia. Dla pewnego ustalenia położenia kamienia naciśnij pionowo środek jego tafli (rys. 6).

9. Do zakucia użyjemy puncy z okrągłą wypolerowaną końcówką o średnicy ok. 1 mm i młotka cyzelerskiego.

10. Sposób ustawienia narzędzia (puncy) przy pracy w stosunku do kamienia prezentuje rysunek nr 7.

11. Początkującym proponuję delikatne wykonanie wstępnych zagnieceń w czterech punktach wokół kamienia. Najlepiej gdy punkty te będą się znajdowały naprzeciw siebie: N-S-E-W. Po wykonaniu każdego zagniecenia upewnij się, że kamień się nie przesunął. Wstępne punktowe zagniecenia ustabilizują nam kamień. W kolejnym kroku zakuwamy metal dookoła kamienia za pomocą puncy, miejsce koło miejsca.

12. Po zakuciu wyrównujemy delikatnie powierzchnię metalu wokół kamienia papierem ściernym. W kolejnych krokach zwiększamy gradację papieru następująco: 400-600-800. Na koniec polerujemy. Do polerowania polecam jubilerskie pasty polerskie DIALUX oraz LUXOR.

Kurs jubilerstwa – oprawa cygańska. Inny sposób zakuwania dla początkujących.

Używając wygiętej stalki-gładzika (końcówka powinna przypominać miniaturowy kciuk) zacznij od dociśnięcia jej do metalu w odległości około 1,5-2mm od kamienia. Dociskając stalkę do powierzchni metalu pocieraj nią, jednocześnie przesuwając po powierzchni metalu nieznacznie na boki. Spowoduje to, że metal będzie dociskany do kamienia przez zakrzywioną, przypominającą kciuk powierzchnię stalki. Można zaobserwować jak metal (i wewnętrzna ściana oprawy) jest dociskany do kamienia. Upewniaj się, że kamień nie przechyla się podczas wykonywania ruchów stalką. Czynność tę powtórz po przeciwnej stronie kamienia. Tak samo prostopadle, by docisnąć na liniach N-S-E-W i dookoła w ten sam sposób. Po ustabilizowaniu kamienia należy zakuwanie wykończyć puncą punktową w sposób pokazany na rys. 7.

Miłej zabawy!

Ilona Duszak/Studio Ilona-Art