Dzisiaj rozpoczynamy cykl wpisów, który ucieszy wszystkie osoby zainteresowane technikami jubilerskimi. Cykl poświęcony będzie kameryzowaniu, czyli wysadzaniu powierzchni metalu przy użyciu wielu różnych materiałów. 

Cykl przygotowała dla Was Ilona Duszak – jubiler złotnik, prowadząca pracownię złotniczą Studio Ilona-Art. Artystka jest także tłumaczem oraz wydawcą w Polsce 3-tomowego “Kursu jubilerstwa” Carlesa Codiny.

Część pierwsza jest poświęcona podstawowym, potrzebnym narzędziom. Serdecznie zapraszamy do lektury!


Kameryzowanie jest techniką zdobienia metalu, będącą specjalnością złotnictwa. Kameryzowanie polega na wysadzaniu powierzchni metalu przy użyciu wielu różnych materiałów, zarówno pochodzenia mineralnego jak i organicznego. Najcenniejsze z nich, to oczywiście kamienie szlachetne, kamienie półszlachetne, perły, koral, bursztyn. Powszechnie stosuje także materiały o stosunkowo niewielkiej wartości, jak macica perłowa, kość, róg czy drewno.

Oczywiście, zarówno kamienie szlachetne, jak i inne materiały muszą zostać uprzednio uformowane i oszlifowane. Tym zajmują się wyspecjalizowani szlifierze. Filozofia i systemy formowania kamieni zmieniały się na przestrzeni wieków, by osiągnąć współczesne mistrzostwo pozwalające wydobywać piękno ich blasku.

Współcześnie oprawy kamieni wykonuje się bardzo precyzyjnie i wykorzystuje do tego mikroskopy oraz inne zaawansowane technologie, jak np. projektowanie 3D. Jednak i bez ich wykorzystania możemy, po praktycznym opanowaniu podstaw warsztatu, bezbłędnie wykonywać podstawowe typy oprawy kamieni i z czasem zacząć tworzyć własne, nowatorskie projekty.

Narzędzia do oprawiania uważane są za zaawansowaną grupę narzędzi złotniczych. Wykorzystywane są do osadzania obiektów takich jak fasetowane kamienie szlachetne, kaboszony z kamieni półszlachetnych lub koralików w różnych metalowych elementach mocujących, takich jak koronki, korny, cargi czy szpilki. Przedstawiamy je w dalszej części. 

Narzędzia do oprawiania kamieni – kameryzowania.

Gładzik stalowy prosty lub zagięty to narzędzie wykonane z wysokiej jakości polerowanej stali z drewnianą rączką, służące do doginania i kształtowania opraw kasetowych (kastowych) tzw. carg.

Gładzik prosty do doginania carg.

Zakuwacze narzędzia w formie stalowego, stożkowego i polerowanego otworu wewnątrz stalowego cylindra z trzpieniem. Średnice otworu wewnętrznego mierząc u podstawy stożka od 1,5 mm do 9,9 mm.  Służą do szybkiego oprawiania okrągłych kaboszonów niewielkich rozmiarów. Zakuwacze montuje się w drewnianej rękojeści (zakuwak) w kształcie grzybka zakończonej metalowym chwytem, w który wsuwa się trzpień zakuwacza. 

Zakuwacze.

Stopka do doginania kast i łapek to narzędzie z polerowanej stali z drewnianą rączką. Jest narzędziem z kwadratowym trzpieniem zakończonym płaską powierzchnią, którym można dogiąć/docisnąć oprawę kamienia. Odmianą tego narzędzia jest stopka z wcięciem, wyposażona w stalową, półokrągłą i wypolerowaną głowicę z wcięciem ułatwiającym dogięcie łapek.

Stopka do doginania kast i łapek.
Stopka z wcięciem do doginania kast i łapek.

Rylce (sztychle) grawerskie to narzędzia skrawające. Jest to rodzaj maleńkich, stalowych dłut oprawianych w rękojeści w kształcie grzybków. Ich profile i i kształty bywają rozmaite. Na końcach ścięte są skośnie. Czołowe skosy, o różnych wykrojach pozwalają na rycie linii o różnym profilu. Umożliwiają wykonanie dowolnych korekt w metalu, w celu dopasowania wnętrza oprawy do kształtu kamienia lub do wystrugania wiórków do przygotowania kornów w oprawie pełnej. Pozwalają również na precyzyjne wyprofilowanie narożników wielokątnych kastów (np. kwadratowych, trójkątnych).

Rylce grawerskie.

Perelnik (korneisen) – narzędzie służące do oklepywania wiórków metalu podniesionych wokół kamienia, w celu uformowania z nich małych gałeczek zachodzących częściowo na kamień. Dostępne są pojedyncze perelniki o odpowiedniej średnicy lub ich zestawy.

Frezy – wieloostrzowe narzędzia skrawające. Dzielą się na różne grupy ze względu na kształt głowicy, geometrię ostrzy lub materiał z jakiego są wykonane. W warsztatach złotniczych najczęściej używane frezy walcowe, walcowo-stożkowe, stożkowe, kulkowe, kołowe, kubkowe, soczewkowe i talerzowe.

Trzpienie frezów osadzamy w uniwersalnych uchwytach zaciskowych z ruchomym oparciem (ręczna obróbka), ręcznych wiertarkach (furkadełkach), w uchwytach miniszlifierek bądź w szczególnie dedykowanych do jubilerstwa prostnicach połączonych z silnikiem jubilerskim.

Przed rozpoczęciem pracy głowicę tnącą freza warto posmarować specjalną pastą. Można też z powodzeniem korzystać z wszelkich olejów maszynowych. Zwiększa to komfort pracy i przedłuża żywotność narzędzia. Średnice frezów powinny być dostosowane każdorazowo do średnicy kamienia, czy rozmiarów wykonywanego elementu konstrukcyjnego (np. szerokości i głębokości kanału w oprawie kanałowej).

Frezy.

Wiertła – narzędzia skrawające służące do wykonywania pionowych otworów. Zasadnicza różnica między wiertłami, a frezami polega na kierunku skrawania. Wiertło może jedynie zagłębiać się w materiale wzdłuż, czyli równolegle do swojej osi symetrii, natomiast frez pracuje w poziomie skrawając materiał  na boki (prostopadle do własnej osi symetrii). W złotnictwie wykorzystywane są precyzyjne miniwiertła ze stali narzędziowej. 

Najbardziej uniwersalna średnica chwytu to 2,35mm. Pozwala ona na zamocowanie wiertła w szerokim spektrum uchwytów – zarówno w urządzeniach ręcznych (furkadełka), jak też w uchwytach i głowicach miniszlifierek oraz prostnic.

Kastowniki – narzędzia o najróżniejszych profilach (okrągłe, owalne, kwadratowe, trójkątne) stosowane do wykonywania oprawek pełnych (kastów) do kamieni fasetowanych oraz ich wariantu ażurowego, odcinkowego lub punktowego, w tzw. łapki (stosowanych do kamieni o wysokim współczynniku załamania światła).

Istotną grupą bardzo przydatnych narzędzi są podpory (uchwyty), w których unieruchamiamy elementy montażowe, oprawy poddawane obróbce, stabilizując je. Najczęściej używana jest do tego smoła do oprawiania, nanoszona u góry kluby, w którą zatapiany jest element poddawany obróbce. Tę samą funkcję, co smoła spełnia również specjalne tworzywo polimerowe. Ma tę zaletę, iż w odróżnieniu od smoły nie wymaga żmudnego ręcznego przygotowania, jest wielokrotnego użytku, możemy je bardzo łatwo i szybko usunąć po zakończeniu pracy podgrzewając do temperatury ok. 63 st.C. Chcąc uprzednio unieruchomić w tworzywie przedmiot podgrzewamy je do tej samej temperatury (63 st.C) i osadzamy przedmiot, zatapiając go w uformowanej masie. Tracąc temperaturę (stygnąc) tworzywo twardnieje unieruchamiając obrabiany przedmiot.

Tworzywo polimerowe.

Kluby (uchwyty) mogą być jednostronne, skręcane z boku, lub dwustronne z klinem. Dodatkowo dostępne i przydatne są także uniwersalne uchwyty jubilerskie.

Kluba.
Kluba do chwytania od wewnątrz.
Regulowany, uniwersalny uchwyt jubilerski.

W warsztacie powinny się znaleźć również precyzyjne cyrkle, którymi zgrabnie wyznaczymy równo oddalone od siebie punkty oraz rysiki traserskie z końcówką z węglików spiekanych. Te ostatnie są pomocne w precyzyjnym wyznaczaniu miejsc (gniazd), w których osadzimy kamienie.

Cyrkle traserskie.
Rysik traserski.

Przedstawione wyżej narzędzia to wyłącznie wycinek wyposażenia pracowni stanowiący niezbędne minimum, jeśli chcemy rozpocząć przygodę z oprawianiem kamieni.

Na zakończenie tego artykułu przypominamy, że nie możemy zapomnieć także o pilnikach, pilnikach iglakach, papierze ściernym wodnym, narzędziach i materiałach polerskich nadających ostateczny sznyt naszym pracom.

Kolejno od lewej: Zestaw pilników jubilerskich, pilnik jubilerski w uchwycie, pasta polerska DIALUX.

W następnym artykule zajmiemy się wykonaniem dwóch typów opraw: kasetowej oraz pełnej.

Ilona Duszak/Studio IlonaArt