Kamienie jubilerskie – co powinieneś wiedzieć?

W poprzednim wpisie poznaliście różnice pomiędzy kamieniami ozdobnymi naturalnymi, syntetycznymi i sztucznymi. Przedstawiłam Wam także popularne procesy, jakim kamienie są poddawane. Wszystkie one służyły podniesieniu jakości kamieni, a co za tym idzie ich wartości rynkowej. W tym wpisie znajdziecie m.in.  popularne rodzaje szlifów kamieni,  skalę twardości Mohsa, informacje na temat wiercenia oraz inne ciekawostki.

Skala twardości Mohsa

Większość  z Was zapewne spotkała się z tym terminem, ale może nie wszyscy do końca wiedzą, po co i jak się ją stosuje. Nazwa skala Mohsa pochodzi od nazwiska niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa i została opracowana na początku XIX w. (1812r.) do określania twardości minerałów. Skala Mohsa określa twardość względną kamieni. Dziesięciostopniowa skala charakteryzuje odporność na zarysowania twardszych materiałów przez materiały bardziej miękkie. Najniżej w skali plasuje się talk natomiast najwyższą wartość – 10 ma diament. Oznacza to, że każdy minerał może zostać zarysowany następującym po nim wyżej (czyli twardszym) minerałem. Apatyt o twardości 5 w skali Mohsa zarysuje niżej uplasowany w skali fluoryt (4). Chcąc zbadać twardość minerału należy zarysowywać go kolejno występującymi w skali minerałami lub rysować nim minerały ze skali. Większość z nas nie ma jednak dostępnych wszystkich 10 „przedstawicieli” skali dlatego można posłużyć się odpowiadającymi im narzędziami (paznokciem, stalowym ostrzem, szkłem)

Własności optyczne kamieni

Własności optyczne, to cechy kamieni ozdobnych określające barwę, załamanie światła, grę kolorów, czyli dyspersję, przezroczystość,  połysk oraz efekty świetlne.  Na podstawie tych cech jesteśmy w stanie przypisać kamień do określonej grupy minerałów. Ja skupię się przede wszystkim na połysku oraz efektach świetlnych.

Barwa– czyli po prostu kolor kamienia ozdobnego. W przypadku kamieni naturalnych na barwę wpływają przede wszystkim metale i ich związki, z których kamień się składa oraz budowa, czyli układ krystalograficzny.

Połysk kamieni

Połysk to efekt widoczny na powierzchni kamienia powstający poprzez odbicie części światła docierającego do kamienia. Połysk jest zależny od współczynnika załamania światła  oraz gładkości powierzchni. Brak połysku określa się po prostu jako mat. Na połysk wpływa poziom wypolerowania kamienia oraz rodzaj szlifu.

Połysk diamentowy –  intensywny, lśniący jak u oszlifowanych diamentów. Najbardziej ceniony. Tylko u kamieni przezroczystych lub przeświecających (np. diament, cyrkon).

Połysk szklisty – najbardziej popularny, przyrównywany do szkła (np. apatyt, kwarc).

Połysk metaliczny – przypominający wypolerowaną powierzchnię metalu. Najsilniejszy z połysków. Tylko u kamieni nieprzezroczystych (np. piryt).

Połysk tłusty (woskowy) – powierzchnia sprawia wrażenie natłuszczonej, charakterystyczna dla wielu nieprzezroczystych minerałów (np. opal).

Połysk perłowy – połysk jak po wewnętrznej stronie muszli, charakterystyczny dla minerałów o budowie blaszkowej (np. gips, tygrysie oko).

Połysk jedwabisty – charakterystyczny u minerałów o budowie włóknistej, przesuwający się błysk światła (jak na naturalnym jedwabiu) (np. azbest).

Połysk żywiczny – mało intensywny, rzadko występujący u kamieni szlachetnych, charakterystyczny dla bursztynu .

Efekty świetlne kamieni

Efekty świetlne lub migotliwość powierzchni są niezależne od barwy kamienia czy też składu chemicznego. Wynikają ze zjawiska odbicia lub załamania światła czy struktury wewnętrznej.

Adularescencja– występuje w kamieniu księżycowym, który jest odmianą adularu (stąd nazwa), charakteryzuje się niebieskobiałym połyskiem, który „przesuwa się” przy poruszaniu kamieniem.

Asteryzm- inaczej efekt gwiazdy. Smugi światła przecinają się w jednym punkcie tworząc określone kąty. Dzieje się tak z powodu odbicia światła od ułożonych równolegle włókien, które leżą w różnych kierunkach (występuje m.in. w niektórych w szafirach i rubinach).

Awenturescencja- gra refleksów świetlnych na wrostkach, zazwyczaj na nieprzezroczystym tle.  Spotykana u awanturynu, kamienia słonecznego czy hematytu

Migotliwość- zwana efektem kociego oka. Efekt przypominający kocie oko o zwężonej źrenicy. Najlepiej jest to widoczne u kamieni o szlifie kaboszonowym.  Przy ruszaniu kamieniem widoczna jest na powierzchni przesuwająca się smuga. Najlepszy efekt migotliwości widoczny jest w chryzoberylu (zwanym także po prostu kocim okiem). Najbardziej znane kamienie z efektem kociego oka  to kwarce- tygrysie oko, sokole oko, bawole oko.

Iryzacja- efekt wywołany rozszczepieniem się światła na pęknięciach i występach struktury wewnętrznej kamieni, dający efekt tęczy ( łac. Iris – tęcza). Efekt iryzacji spotykany jest m.in. w krysztale górskim.

Labradoryzacja- efekt charakterystyczny dla labradorytu. Gra barw w metalicznych odcieniach najczęściej niebieskości i zieleni. Często dostrzegalne są wszystkie kolory.

Overton (orient)- gra barw na powierzchni charakterystyczna dla pereł.

Opalizacja- Efekt najlepiej widoczny w opalu szlachetnym. Jest to gra barw  występujących w postaci wielokolorowych plam, zmienna w zależności od kąta obserwacji.

Opalescencja- charakterystyczna dla opalu zwyczajnego (np. różowy opal peruwiański), charakteryzująca się wyglądem mlecznobiałym lub perłowo lśniącym.

Szlif kamieni ozdobnych

Za kolebkę szlifowania kamieni uznaje się Indie, które zresztą do dziś wiodą prym w tej dziedzinie. Najstarszym sposobem obróbki kamieni było rzeźbienie na powierzchni, czyli grawerowanie. Rodzajem, jakiego powierzchniowego szlifu są gemmy, czyli kamienie owalne lub okrągłe ozdobione rzeźbieniem wklęsłym, lub wypukłym (kamea). Do gemm wypukłych chętnie stosowano kamienie dwuwarstwowe (sardonyks, karneol), jednak są one niezwykle rzadkie.

Szlif kaboszonowy (gładki)

Najczęściej stosowany jest w przypadku kamieni nieprzezroczystych. Szlif zaokrąglony, gładki o kopułowatej powierzchni. Cabochon z franc. oznacza główkę od szpilki. Szlif kaboszonowy może występować m.in.  w formie pojedynczej, czyli kamień o płaskiej podstawie. Kaboszon podwójny, czyli obustronnie wypukły, jednak wypukłość górna jest wyższa od dolnej, kaboszon soczewkowaty- obustronnie wypukły, o tej samej wysokości po obu stronach.

Szlif fasetkowy

czyli szlif wielościenny, składający się z wielu płaskich, symetrycznych powierzchni (fasetek) na kamieniu. Zwieńczeniem kamienia jest „tafla”, czyli największa fasetka. W celu określenia odpowiedniego ułożenia fasetek dla danego kamienia służy tabela kątów krytycznych.  Odpowiedni dobór fasetowania ma za zadanie wydobycie jego najkorzystniejszych cech.  Faset składa się z korony stanowiącej górną część, podstawy, czyli części dolnej oraz rondysty, czyli ścian bocznych, pasa rozdzielającego podstawę od korony.

Najpopularniejsze rodzaje szlifów: brylantowy, schodkowy, gwieździsty, krzyżowy, angielski, francuski, mieszany.

Szlif mieszany

czyli taki, który łączy szlif fasetkowy i gładki. Zazwyczaj jedna część kamienia jest gładka a druga fasetowana.

Wiercenie kamieni ozdobnych

Kamienie ozdobne mogą być nawiercane do połowy lub na wylot. Nawiercanie do połowy bardzo popularne jest w perłach, rzadziej w pozostałych kamieniach ozdobnych.

Kamienie nawiercane do połowy

Ten sposób wiercenia wymaga specjalnych elementów montażowych do wklejania, które posiadają dodatkowo bolec. Na element montażowy nanosimy niewielka ilość kleju i bolec umieszczamy w otworze kamienia.

Akcesoria do kamieni nawiercanych do połowy

Najpopularniejszym rodzajem wiercenia jest wiercenie na wylot. Kamienie mogą być wiercone wzdłuż lub wszerz, po przekątnych albo wierzchołkowo. Nie zawsze wiercenie musi być symetryczne, więc należy zwrócić na to uwagę wybierając kamienie. Kamienie mogą posiadać więcej niż jedną dziurkę.

Wiercenie wierzchołkowe kamieni

Wiercenie wzdłuż kamienia

Kamienie nawiercane są z obu stron do połowy, zatem czasem może się zdarzyć, że otwór w środku kamienia nie schodzi się równo. Mogą pojawiać się wtedy problemy z przewlekaniem. W takiej sytuacji można użyć rozwiertaków, które zniwelują różnicę.

Poniżej mam dla Was filmik, który uchwyciłam na jednym z wyjazdów 😉

Mam dla Was też ciekawostkę związaną z  wierceniem kamieni. Jak było widać na powyższym filmiku w procesie wiercenia używa się wody, która schładza powierzchnię kamienia.

Hematyt w trakcie takiej obróbki wydziela intensywnie czerwony kolor. Jest to po prostu pył z kamienia, który w połączeniu z wodą przypomina krew, stąd też znana jest inna nazwa hematytu- krwawnik. Hematytowi przypisuje się właściwości ochronne przed krwotokami, dlatego znajdował się w amuletach noszonych przez żołnierzy.

Dla zainteresowanych

Kamienie ozdobne występujące w Polsce: kryształ górski, krzemień pasiasty, szmaragd, jaspis, chalcedon, chryzopraz, agat, heliotrop, ametyst, opal, piryt, turkus.

Tabela twardości kamieni

Źródło: Prof. Dr W. Schumann, Kamienie Szlachetne i ozdobne. Wszystkie rodzaje i odmiany świata 1600 okazów

Mapa występowania kamieni na Świecie:

Źródło: Prof. Dr W. Schumann, Kamienie Szlachetne i ozdobne. Wszystkie rodzaje i odmiany świata 1600 okazów

Życzę wielu pięknych prac z wykorzystaniem kamieni ozdobnych,

Dorota, Royal-Stone